فهرست مطالب
آمار بازدیدکنندگان

عوامل حضور قلب در نماز

بسم الله

 عوامل حضور قلب در نماز

قرآن كریم یكی از ویژگی های انسان های مؤمن و رستگار را خشوع آنان در نماز دانسته و می فرماید: (( به راستی كه مؤمنان پیروز و رستگار شدند، آنان كه در نماز خشوع می كنند.))1

خشوع یعنی تواضع، اظهار ادب و بندگی و توجه قلبی و حضور انسان در پیشگاه خداوند با تمام وجود. نماز گزار واقعی كسی است كه به هنگام نماز چنان غرق در تفكر و حضور پروردگار و به راز و نیاز مشغول است كه ذره ای از دل خود را برای غیر خدا و امور مادی خالی نمی گذارد.

پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) مردی را دید كه درحال نماز با ریش خود بازی می كرد، آن حضرت فرمود: (( اگر قلب او خاشع بود، اعضا و اندام او نیز چنین بودند.))2

میزان اثر بخش بودن نماز و پذیرش آن، به میزان خشوع و حضور قلب انسان بستگی دارد؛ از این رو امام باقر(علیه السّلام) می فرماید: (( با تمام وجود نماز بخوان، چرا كه در مقابل آن مقدار از نماز پاداش داده خواهی شد كه با حضور قلب انجام می دهی.))3

عوامل مختلفی برای ایجاد حضور قلب در نماز وجود دارد كه برخی از آن ها را یادآور می شویم:

1. پی بردن به اهمیت نماز

مهم ترین عامل مؤثر در پیدایش حضور قلب در نماز، اهمیت دادن به راز و نیاز با خدا و ارتباط با او از راه نماز خواندن است.آثار و بركات و نتایج حاصله از نماز هر چه برای انسان مهم و ضروری جلوه كند، بر عشق و توجه قلبی او خواهد افزود و او را از توجه به غیر خدا باز خواهد داشت.

2. فهم معانی

بی توجهی و نداشتن حضور قلب در نماز معمولاً از آن جا ناشی می شود كه نمازگزار با الفاظ عربی آشنا نیست و نمی داند با چه كسی سخن می گوید و چه بر زبان جاری می-كند. الفاظی را از كودكی به او آموخته اند و او بدون توجه به معنای آن ها فقط طوطی وار تكرار می كند. پر واضح است كه این گونه سخن گفتن، نه احساس نیاز به صحبت كردن با خدا را در دل انسان زنده می كند و نه ایجاد كننده حضور قلب است.

3. شرایط و محیط منا سب

حضرت علی(علیه السّلام) در نامه خود به مالك اشتر، فرماندار مصر، می فرماید: (( ای مالك، در برنامه ی خود بهترین وقت ها را برای نماز و ارتباط با خدا قرار بده، هر چند همه وقت های تو برای خداست.))

بسیار اتفاق افتاده است كه انسان، بی حوصله است و انگیزه و شوق انجام هیچ كاری را ندارد، یا موضوع مهمی فكر و ذهن او را به خود مشغول كرده است و یا مشكلی سر راه او قرار گرفته كه او را از اندیشیدن به سایر مسائل زندگی باز می دارد؛ طبیعی است كه در چنین اوضاع و احوالی شرایط مناسب برای حضور قلب در نماز فراهم نیست. هم چنین ممكن است در اطراف انسان، اشیایی وجود داشته باشد كه حواس انسان را از توجه به نماز باز دارد؛ مانند: آیینه، عكس و … كه از نظر اسلام نماز خواندن در مقابل آن ها مكروه است،4 در چنین محیطی نیز پیدایش حضور قلب برای نماز گزار بسیار مشكل است.

این كه امام صادق(علیه السّلام) می فرماید: (( نماز حاقن و حاقب و حازق كامل نیست و حاقن كسی است كه ادار به او فشار می آورد و حاقب به كسی می گویند كه مدفوع به او فشار می آورد و حازق كسی است كه جوراب او را آزار می رساند))5 ، در واقع به مسأله حضور قلب در نماز اشاره می كند. بنابراین برای پیدا كردن حضور قلب باید نماز را در شرایط و محیط مناسب به جا آورد.

4. تعیین مكان مخصوص

امام صادق(علیه السّلام) به یكی از یاران خود به نام حریز می فرماید: (( اتخذ مسجداً فی بیتك؛ در خانه ی خود محلی را برای مسجد انتخاب كن.))6

انتخاب مسجد یا محل مناسب برای مناجات و راز و نیاز با خدا در منزل، در ایجاد حضور قلب بسیار تأثیر دارد. معمولاً وقتی انسان در چنین مكان هایی قرار می گیرد فكر و ذهن او خود به خود از چیزهای دیگر جدا شده و یاد خدا و نماز جایگزین آن می گردد و آمادگی انسان برای نماز گزاردن با حضور قلب بیشتر می شود.

5. اختصاص وقت مخصوص

یكی از عوامل موفقیت انسان، برنامه ریزی است. هر كاری باید در وقتی مشخص انجام شود تا از هدر رفتن نیروهای و سردرگمی جلوگیری شود. نماز كه یكی از وظایف سنگین ما در شبانه روز است، از این موضوع جدا نیست و باید برای آن وقتی مخصوص تعیین گردد.

6.یاد نماز وداع

هیچ انسانی نمی داند چند سال زنده خواهد بود، و هر روز این احتمال را می دهد كه شاید فردا زنده نباشم؛ نمازگزاری كه با توجه به این نكته نماز می خواند و چنین تصوری در ذهن او وجود دارد كه شاید این آخرین نمازی باشد كه توفیق انجام آن را دارد، بیشترین حضور قلب را نسبت به سایرین خواهد داشت.

امام صادق( علیه السّلام) به نماز گزاران توصیه می كنند: (( هنگامی كه می خواهی نماز واجب خود را بخوانی، در وقت بخوان و مانند كسی باش كه نماز وداع می خواند و می ترسد كه بعد از این توفیق نماز خواندن نصیب او نشود.))7

7. انجام مستحبات

انجام مقدمات و مستحبات نماز، چه آن اموری كه قبل از آغاز نماز باید انجام شود؛ مانند: اذان، اقامه، پوشیدن لباس های زیبا، استعمال عطر و بوی خوش و چه آن اموری كه همراه نماز یا بعد از آن مستحب است انجام گیرد، این ها نیز در حضور قلب در نماز بسیار تأثیر دارند.

8- یاری جستن ا ز خدا

انسان های والا مقام و نزدیكان به درگاه پروردگار، ضمن دعا و مناجات های خود همواره این خواسته را مطرح می كرده اند كه خدایا ما را لحظه ای به خودمان وامگذار و از شیرینی مناجات و ملاقات با خودت محروم مساز و این درسی است برای ما پیروان و شیعیان آن بزرگواران كه دست نیاز به سویش دراز كرده و از او بخواهیم به ما توفیقی عنایت كند كه با تمام وجود و با حضور قلب به درگاهش شرفیاب شدیم.

9. تمرین

انسانی كه در طول یك نماز ممكن است بیش از یك لحظه تمركز حواس یا حضور قلب نداشته باشد، می تواند با تمرین و تداوم بخشیدن به این خواسته ی خود، چنان قدرتی پیدا كند كه با تمام وجود به نماز بایستد و در لحظه ای از لحظات نمازهای خود چیزی غیر از خدا را در ذهن و قلب خود راه ندهد.

10ـ پرهیز از غذاهاى شبهه ناك نیز در این امر بسیار مؤثّر است.

«كَسْبُ الحَرامِ یُبینُ فی الذّرّیة؛[ وسائل الشیعه، ج12، ص53.] درآمد حرام در فرزندان اثر (نامطلوب) می گذارد (و هدایت آنها را دچار مشكل می كند)».

قساوت قلب

خوراكی كه انسان تناول می كند، اگر پلید و حرام باشد، قلب را تیره می سازد. در این صورت دیگر از او امید خیری نیست و پند و اندرز در او اثر نمی كنند و سخت ترین مناظر رقّت بار او را متأثر نمی كنند. امام حسین(ع) به لشكریان عمر سعد فرمود: «از اینكه شما نافرمانی ام می كنید، و به سخن من گوش فرا نمی دهید، این است كه شكم هایتان از حرام پر شده و بر دل هایتان مهر خورده و دیگر حق را نمی پذیرید. وای بر شما! آیا انصاف نمی دهید؟ آیا گوش فرا نمی دهید!؟» نفس المهوم، محدث قمی، ترجمه كهری، ص110.

11 پرهیز از گناه عامل مؤثّر دیگرى است; زیرا گناه آین قلب را مكدّر ساخته، مانع آن مى شود كه جمال محبوب حقیقى در آن منعكس گردد، و با حجابى كه به وجود مى آید انسانِ دعاكننده، یا نمازگزار، خویشتن را در محضر او نمى بیند، به همین دلیل، قبل از هر نماز و دعا باید از گناهان توبه كرد و خود را به خدا سپرد. توجّه به اذكارى كه در مقدّمه نماز آمده است بسیار مؤثّر است.

مردي از حضرت اميرالمؤمين علي (ع) پرسيد: «يا أميرَالْمُؤْمِنينَ، اِنّي قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاةُ بِاللَّيْلِ؟ قالَ: فَقال أميرُالمؤمنينَ (ع): أنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُك».من از نماز شب محروم شدم.

حضرت فرمود: تو كسي هستي كه گناهان تو مقيّدت نموده است. (يعني تو آزاد نيستي و در قيد و بند گناهانت هستي).

امام صادق (ع) فرمود: «اِنَّ الرَجُلَ يَذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَحْرُمُ صَلاة َاللَّيْلِ وَ اِنَّ الْعَمَلَ السَّيّيءَ اَسْرَعُ في صَاحِبِهِ مِنَ السِّكِين فِي اللَّحْمِ».

كسي كه مرتكب گناهي شود از نماز شب محروم ميگردد و به درستي كه نفوذ اثر كار ناپسند در انجام دهنده آن از نفوذ چاقو در گوشت سريعتر است».

حضور قلب در نماز از دیدگاه عالمان ربانی و عارفان الهی نوشته محمد بدیعی

 

 

4پاسخ به “عوامل حضور قلب در نماز”

  • واقعا عالی بود انشاا… هممون در نماز حضور قلب داشته باشیم

  • سمیه:

    مطلب خوبی بود و خوب هم از روایات استفاده شده بود، ولی کاش آدرس کامل روایات هم داده بودید.
    یا حق

  • زينب:

    با سلام، ممنون از مطالب پر فيضتون،
    سوالي داشتم در مودر شصت ركعت نماز براي كسي خانم ميباشد و يك ماه را نميتواند هر شب دو ركعت نماز گزارد آيا راه دارد؟ 

  • امید:

    خدا به شما اجر دهد که به اینچنین مسایل مهمی می پردازید و گره های علمی مردم را باز می کنید 


Fatal error: Uncaught ValueError: Unknown format specifier "�" in /home/etrenamaz/public_html/wp-includes/comment-template.php:2082 Stack trace: #0 /home/etrenamaz/public_html/wp-includes/comment-template.php(2082): printf('\xDB\x8C\xDA\xA9 \xD9\x86\xD8\xB8\xD8\xB1 \xD8\xA8\xD8...', '<a href="#comme...') #1 /home/etrenamaz/public_html/wp-content/themes/izidreams/izidreams/comments.php(189): comment_form_title('\xDB\x8C\xDA\xA9 \xD9\x86\xD8\xB8\xD8\xB1 \xD8\xA8\xDA...', '\xDB\x8C\xDA\xA9 \xD9\x86\xD8\xB8\xD8\xB1 \xD8\xA8\xD8...') #2 /home/etrenamaz/public_html/wp-includes/comment-template.php(1591): require('/home/etrenamaz...') #3 /home/etrenamaz/public_html/wp-content/themes/izidreams/izidreams/single.php(116): comments_template() #4 /home/etrenamaz/public_html/wp-includes/template-loader.php(106): include('/home/etrenamaz...') #5 /home/etrenamaz/public_html/wp-blog-header.php(19): require_once('/home/etrenamaz...') #6 /home/etrenamaz/public_html/index.php(17): require('/home/etrenamaz...') #7 {main} thrown in /home/etrenamaz/public_html/wp-includes/comment-template.php on line 2082