بسم الله الرحمن الرحیم

محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم تریهم رکعا سجدا یبتغون فضلا من الله و رضوانا سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ذلک مثلهم فی التورایه و مثلهم فی الانجیل کزرع اخرج شطئه فارزه فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعجب الزراع لیغظ بهم الکفار وعد الله الذین امنوا و عملوا الصالحات منهم مغفره و اجرا عظیما

سوره مبارکه فتح/ آیه 39

ترجمه:

محمد پیامبر الهی است و کسانی که با او هستند بر کافران سختگیر و با خودشان مهربانند؛ آنان را راکع و ساجد ببینی که در طلب بخشش و خشنودی خداوندند؛ نشانه آنان در چهره هایشان از اثر سجود (آشکار) است؛ و این است توصیف آنان در تورات؛ و نیز توصیف آنان در انجیل، همانند نهالی که جوانه اش را برآورد، و آن را نیرومند سازد و ستبر گردد و بر ساقه هایش را بایستد، و کشاورزان را شاد و شگفت زده سازد، تا از دیدن ایشان کافران را به خشم آورد؛ خداوند به کسانی از ایشان که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند، آمرزش و پاداشی بزرگ وعده داده است.

************************

کلمه رکع جمع راکع و کلمه سجد جمع ساجد است و مراد از اینکه فرمود مومنینی راکع و ساجد می بینی این است که مومنین نماز می خوانند. و کلمه تریهم استمرار را می رساند و حاصل معنای جمله این است که مومنین مستمرا نماز می خوانند. یبتغون از ابتغاء به معنی طلب کردن است.

معنای سیماهم فی وجوههم من اثر السجود این است که سجده پیروان حقیقی رسول، برای خدا، و تنها به منظور اظهار خشوع و ذلت در برابر اوست. این سجده در چهره آنان اثری بر جای گذاشته که همان سیمای خشوع برای خداست به طوری که هر کس ایشان را ببیند با آن سیما، ایشان را می شناسد.

برگرفته از تفسیر المیزان

بسم الله الرحمن الرحیم

و ان اقیموا الصلوه و اتقوه و هو الذی الیه تحشرون

سوره مبارکه انعام/ آیه 72

ترجمه: و اینکه نماز را بر پا دارید و از او پروا کنید و اوست که به نزد او محشور می شوید.

آیه فوق پس از این جملات ذکر شده است: قل ان هدی الله هو المهدی و امرنا لنسلم لرب العالمین: ای پیامبر بگو بی گمان هدایت حقیقی، همان هدایت الهی است، و به ما فرمان داده شده است که در برابر پروردگار جهانیان تسلیم باشیم.
با ذکر و اتقوه تمامی عبادات و اعمال دینی را خلاصه کرده و تنها ار میان آنها نماز را اسم برد تا اهمیت منحصر به فرد نماز و عنایت خاص خداوند را به این فریضه بزرگ برساند. و این همان اهتمام قرآن شریف نسبت به نماز است که در آن هیچ تردیدی نیست.

 بسم الله الرحمن الرحیم

عن ابی جعفر علیه السلام: قال: اول ما یحاسب به العبد، الصلوه فان قبلت قبل ما سواها ان الصلوه اذا ارتفعت فی وقتها رجعت الی صاحبها و هی بیضاء مشرقه تقول حفظتنی حفظک الله و اذا ارتفعت فی غیر وقتها بغیر حدودها رجعت الی صاحبها و هی سوداء مظلمه تقول ضیعتنی ضیعک الله

سفینه- البحار، ج2، ص44

امام باقر علیه السلام فرمود: اولین چیزی که بنده خدا بوسیله آن محاسبه می شود نماز است، اگر مورد قبول درگاه خدا قرار گیرد آنچه غیر از نماز است نیز قبول شود، همانا نماز اگر در وقت خودش بالا رود، بر می گردد پیش صاحبش در حالیکه سفید و نورانی است می گوید مرا حفظ کردی، خدا حفظت کند و اگر در غیر وقتش انجام گرفته شود بالا رود بدون آنکه حدود و مقرراتش انجام داده شود بر می گردد پیش صاحبش در حالی که سیاه و تاریک است می گوید مرا ضایع کردی خدا ضایعت گرداند

بسم الله الرحمن الرحیم

قل لعبادی الذین آمنوا یقیموا الصلوه و ینفقوا مما رزقناهم سرا و علانیه من قبل ان یاتی یوم لا بیع فیه و لا خلال

سوره مبارکه ابراهیم/آیه 31

ترجمه:

ای پیامبر! به آن بندگانم که ایمان آورده اند بگو نماز را به پا دارند و پیش از آمدن روزی که در آن نه خرید و فروشی هست و نه دوستی، از آنچه روزیشان کرده ایم، پنهان و آشکارا ببخشند.

جمله یقیموا الصلوه و ینفقوا در این آیه بیان سبیل الله و راه خداست. همچنانکه ملاحظه می شود در معرفی راه خدا تنها به دو وظیفه نماز و انفاق اکتفا شده، چون سایر وظایف و دستورات شرعی که هر یک به نوبه خود شانی از شئون حیات دنیوی رااصلاح می کنند همه از آن دو رکن منشعب می شوند؛ چرا که برخی از قبیل نماز هستند که رابطه میان بنده و پروردگار را استوار می سازند و برخی دیگر نظیر انفاق می باشند که رابطه میان انسان با همنوعان خود را اصلاح می کنند.

بسم الله الرحمن الرحیم

1. اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوه لذکری

سوره مبارکه طه آیه 14

ترجمه:

همانا من خداوندم که جز من خدایی نیست، پس مرا بپرست و نماز را به یاد من بر پا دار.

این سخنان، اولین جملاتی است که در ابتدای رسالت حضرت موسی ع با او در میان گذاشته شده و آیه فوق فرازی از داستان موسی ع و چگونگی برگزیدن و به رسالت مبعوث شدن آن حضرت، و نیز سفارش موکد خدای تعالی در گفت و گو با او را در وادی مقدس طور بیان می کند.

جمله لا اله الا انا فاعبدنی کلمه توحید است، که از نظر عبارت و لفظ در مرتبه بعد از جمله اننی انا الله قرار گرفته و در حقیقت زمینه توحید در عبادت را بیان می کند؛ چون وقتی معتقد شدیم که آغاز هر چیزی از خدای تعالی است، و هر وجودی قائم به وجود او، و پایانش نیز منتهی به اوست، پس دیگر شایسته نیست که انسان جز برای او خضوع و عبادتی بکند. پس معبود حقیقی تنها اوست و اله دیگری غیر از او نیست. لذا در جمله فوق، امر به عبادت را فرع بر اعتراف به یگانگی خدا نموده، فرمود: فاعبدنی

همچنین در جمله و اقم الصلوه لذکری از میان انواع  و انحاء عبادت، تنها نماز را ذکر کرد، با اینکه قبلا در جمله فاعبدنی عبادت را به طور عام ذکر کرده بود.

و این از باب ذکر خاص بعد از عام است که در- اینگونه موارد تاکیدی نسبت به خاص وجود دارد-بنابراین در آیه شریفه، امر اقم الصلوه لذکری را بعد از امر فاعبدنی ذکر فرمود تا اهمیت نماز را برساند و بفهماند که نماز از هر عملی که خضوع عبودیت را ممثل و جلوه گر می کند، و ذکر خدای را به قالب در می آورد، بهتر است.

کلمه لذکری بیان می کند که شما با اقامه نمازتان، یادآوری و عبادت مرا تحقق بخشید، چرا که نماز از هر عمل و طریقه دیگری بهتر می تواند انسان را به یاد خدا بیندازد و در برقراری این ارتباط موثرتر و کارساز تر باشد.

بسم الله الرحمن الرحیم

اقم الصلوه لدلوک الشمس الی غسق اللیل و قران الفجر، ان قران الفجر کان مشهودا

سوره مبارکه اسراء، آیه 78

نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) بر پا دار و همچنین قران فجر (نماز صبح) را چرا که قران فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز است.)

آیه فوق از آیاتی است که اشاره اجمالی به وقت نمازهای پنج گانه می کند و با انضمام به سایر آیات قران در زمینه وقت نماز است.

و روایات فراوانی که در این رابطه وارد شده وقت نماز های پنجگانه دقیقا مشخص می شود.

البته توجه به این نکته لازم است که بعضی از آیات قرآن تنها اشاره به یک نماز کرده مانند:

حافظوا علی الصلوات و الصلوه الوسطی (سوره مبارکه بقره/آیه 238) که نماز وسطی طبق تفسیر صحیح همان نماز ظهر است.

و گاهی اشاره به وقت سه نماز از نماز های پنج گانه کرده مانند: اقم الصلوه طرفی النهار و زلفا من اللیل یعنی نماز را در دو طرف روز و اوائل شب بر پا دارد (سوره مبارکه هود/آیه 114) که اشاره به نماز صبح و مغرب و عشاء است.

و گای اوقات هر پنج نماز را اجمالا بیان می کند مانند آیه شریفه اقم الصلوه لدلوک الشمس…

نکته دیگری که در این آیه باید مورد دقت قرار داد این است که ذیل آیه می فرماید: ان القران الفجر کان مشهودا  یعنی نماز صبح مورد مشاهده است، اکنون این سوال پیش می آید که مشاهده چه کسانی؟

روایاتی که در تفسیر این آیه به ما رسیده است می گوید:

مشهود ملائکه شب و روز است.

زیرا در آغاز صبح فرشتگان شب که مراقب بندگان خدایند جای خود را به فرشتگان روز می دهند، و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع انجام گیرد هر دو گروه آنرا مشاهده کرده و بر آن گواهی می دهند.

این روایات را دانشمندان شیعه و اهل تسنن هر دو نقل کرده اند. از جمله پیامبر اکرم ص روایت شده که فرموده:

تشهد ملائکه اللیل و ملائکه النهار

تفسیر روح المعانی، ج5، ص 126

یعنی فرشتگان شب و فرشتگان روز گواهی می نمایند.

از این تعبیر بخوبی و روشن می شود که بهترین موقع برای ادای نماز صبح همان لحظات آغاز طلوع فجر است.

تفسیر نمونه، ج12، ص 222