نوشته های با برچسب ‘نماز و کودک’

بسم الله

«و أمر أهلک بالصلاة و اصطبر علیها؛ای پیامبر!اهلت را به برپایی نماز فراخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن».(سوره طه،آیه 132)

تشویق فرزندان به نماز، اختصاص به پیامبر ندارد.همه ما (والدین و مربیان) نسبت به فرزندان و شاگردان مسئولیم و باید در تربیت آنها کوشا باشیم.

فرزند وقتی که در خانه است از والدین مسائل را می‌آموزد و وقتی که در مدرسه است از مربیان و معلمان. بنابراین وظیفه مربیان و والدین در آموختن ارزش‌های اسلامی به فرزندان بیش از سایران می‌باشد.

در روایت است که به فرزندانتان از سن هفت سالگی نماز تمرینی یاد بدهید.

روح انسان در زمان جوانی حالت قابل انعطافی دارد و هر چه انسان بزرگتر می‌شود از انعطاف آن کمتر می‌شود.1

نماز بر نونهالان گر چه واجب نیست، لیکن امری نیکو و پسندیده است و زمینه ساز دوران جوانی است.

ژان پیاژه درباره اهمیت تربیت فرزندان در این دوره و آماده کردن آنان برای دوره جوانی می‌گوید:

«… کودکِ در خطر اخلاقی را باید در ردیف انحرافات جوانی قرار داد، زیرا اگر از آن جلوگیری نشود سقوط در تبهکاری او فراهم می‌شود».2

مولوی مثلی راجع به اینکه هر چه انسان بزرگتر می‌شود،صفات او قویتر و ریشه‌دارتر می‌گردد، بیان‌کرده، و می‌گوید:مردی درختی را در گذرگاهی کاشت و مردم از این کار در رنج بودند. او قول داد که سال دیگر آن را بکند و سال دیگر نیز کار را به سال بعد موکول کرد و سال‌های بعد نیز به همین ترتیب عمل کرد.

از طرفی درخت سال به سال ریشه دارتر می‌شد و از طرف دیگر خارکن ضعیف‌تر می‌گردید.یعنی میان رشد درخت و قوّت او نسبت معکوس برقرار بود.حالات انسان مانند خاربن و خارکن است.

روز به روز صفات در انسان عمیق‌تر و اراده انسان ضعیف‌تر می‌شود،بنابراین قدرت یک جوان در اصلاح نفس خود از یک پیر بیشتر است.3

خـاربـن در قـوت و بـرخاسـتن خـارکن در سستی و در کاسـتن سعدی نیز می‌گوید:

هـر که در خوردیش ادب نکنند در بـزرگی ادب از او بـرخاست

چوب تر را چنان که خواهی پیچ نشود خشک جـز به آتش راست

مولوی و سعدی می‌گویند: محبتی که اوّل در دل انسان رفت دوام بیشتری دارد.

والدین و مربیان اگر بخواهند فرزندان را با نماز آشنا کنند باید از سنین کودکی و نوجوانی شروع کنند،چرا که فردا دیر است؛

امّا برای شروع چه باید کرد؟ از چه روش‌هایی استفاده کنیم؟

مؤثرترین روش‌ها و عوامل کدامند؟

شیوه‌های ترغیب به نماز

1.بصیرت بخشی

بصیرت چنین تعریف شده است:

«قوای قلب،نورانی به نور قدسی است که به واسطه آن حقایق اشیا و بواطن را می‌بیند، همانطوری که چشم، صورت اشیا را می‌بیند».4

یکی از اصول تربیت اسلامی این است که باطن انسان بر ظاهرش اثر می‌گذارد؛

یعنی هر گاه رفتار مطلوب در ظاهر کسی پیدا شود،می‌توان آن را ناشی از وضعیت درونی دانست.

البته این سخن بدین معنا نیست که تمام همّ و غمّ ما صرف ظاهرسازی شود،بلکه اصل باطن است و باید در درجه اول در صدد تغییر و تحوّل باطن برآمد.

اسلام در دستورهای عبادی خود که اصولاً بر تعبّد و تسلیم مبتنی است، به عنصر دانش و بصیرت اهتمام می‌ورزد.مسلمانی که وظیفه دارد در هر شبانه روز پنج بار عبادت بزرگی همچون نماز را به جا آرد،باید رمز و راز آن را بداند و بفهمد که برای چه باید نماز بخواند.

اگر مربیان به دانش آموزان در رابطه با نماز بینشی عطا کنند که در سایه آن دانش آموزان احساس کنند که نماز باعث تعالی و رشد آنها در طول زندگی می‌باشد و نیز به آنها بفهمانند که نماز برترین عبادت،جامع کمالات و کلید مشکلات است و این بصیرت را در آنها به وجود آورند که نماز ملاک ارزشی آدمی و معیار قبولی و رسمیت تمام اعمال و عبادات اوست،نماز حدیث عشق و بهترین ارتباط مؤمن با حضرت دوست است و اینکه عاشقانه‌ترین حالات و زیباترین روحیات و تربیت‌های الهی در این موقع پدید می‌آید، مسلماً شاگردان رغبت بیشتری به نمازشان می‌دهند.

2.الگوسازی

امام صادق (ع) می‌فرماید:

«کونوا دعاة الناس بأعمالکم و لا تکونوا دعاة بالسنتکم»

مردم را با رفتار خود به حق رهبری کنید نه با زبان خویش.

چشم و گوش فرزندان چون آیینه ای است که هر چیزی در آن منعکس می‌شود. و مادر می‌تواند با رفتار خود، خصلت‌ها؛ امانت، صداقت، وفای به عهد، حق جویی و… را در فرزند احیا کند و یا آنها را از میان ببرد.

فرزندان با مشاهده رفتار پدر و مادر هنگام شرکت در نماز جماعت و دیدن فیلم‌ها و پوسترهای مربوط به نماز به طور غریزی از آنان تقلید نموده و اعمال و حرکات مشاهده شده را تکرار می‌کنند.

هیچ عنصری از عناصر مدرسه نمی توانند همانند معلّم الگوساز و یا الگو سوز باشند.معلّم و مربّی به خاطر نفوذ معنوی با تمام رفتارشان، الگوها و سرمشق‌هایی در اختیار شاگردان قرار می‌دهند.شخصیت معلم دارای اثری عمیق و پایدار در افکار و قلوب شاگردان می‌باشد.

نوجوانان در سنینی از عمر قرار دارند که تمام جلوه‌گاهای افکار و احساس‌های درونی معلّم را که به گفتار و رفتار او می‌انجامد، معیاری برای افکار و اعمال خویش قرار می‌دهند.

فرصت‌ها و اوقاتی که دانش آموزان در مدارس سپری می‌سازند، بیشترین و زنده‌ترین لحظات عمر آنها را تشکیل می‌دهد.در محیط مدرسه نیز عمده‌ترین اوقات آنها در ارتباط با معلم می‌گذرد.به همین جهت تأثیر معلم بیش از سایر عوامل است.

درتربیت اسلامی به ارائه الگو توجه فراوانی شده است و آیاتی از قرآن مجید، پیامبر اسلام (ص) را الگو معرفی می‌نمایند و مردم را به تأسی از او هدایت می‌کنند.

3.روش تبشیر و انذار

الف) تبشیر:

یکی از روش‌های تربیتی پیامبران الهی برای هدایت مردم به سوی ارزش‌های الهی، بشارت دادن بوده است؛

یعنی به مردم بشارت می‌داده‌اند که بعد از انجام این تکالیف چه عطایایی نصیب شما می شود، قرآن برای عده‌ای از انسان‌های وارسته از نعمت رضوان در بهشت سخن می‌گوید؛

امّا چون همه مردم به این مقام نمی‌رسند برای عدّه‌ای دیگر از خوراکی‌ها و پوشیدنی‌ها سخن می‌گوید.این بشارت‌ها مبین نکته تربیتی مهمی برای مربّیان و معلمان است و آن این که برای همه نباید از نوع تربیتی واحدی استفاده کرد؛ زیرا امری ممکن است در یک دانش آموز شوقی بسیار ایجاد کند و همین امر برای دانش آموزی دیگر نه تنها شوقی ایجاد نکند؛ بلکه انزجار و نفرت ایجاد کند.

ب) انذار:

انذار را به خبر دادن که همراه با ترساندن باشد، معنا کرده‌اند.6

 مقتضای عدل الهی این است که پیش از وقوع مجازات، آگاهی کافی نسبت به آن ایجاد شود، زیرا کسی حقیقتاً قابل مجازات است که از روی آگاهی و عمد به کار خلاف دست زند و قرآن به عنوان انذارگر برای بشر معرفی شده است.

«انّها لاحدی الکبر. نذیراً للبشر»(سوره مدثر، آیات35و36) و از طریق انذار بشر را از عاقبت کارهای ناشایست آگاه می‌سازد.

بر حسب طبیعت انسانی و اقتضای سن، مربی می‌تواند دانش آموزان را از عاقبت ترک نماز و سبک شمردن، آنان را انذار کند و به سوی نماز سوق دهد.

4.روش تشویق

یکی از روش‌های بسیار مؤثر در تربیت، تشویق کارهای خوب است.تشویق در روح جوان اثر می‌گذارد و او را ترغیب می‌کند.

تشویق صورت‌های مختلف دارد و به سن و درک او و نوع عمل او بستگی دارد.گاه به صورت دلجویی، گفتن یک عبارت محبت آمیز است ،برخی اوقات یک نگاه توأم با لبخند و … می‌باشد.و برای اینکه امر تشویق، زیان و خطری را برای فرد موجب نشود ، رعایت نکات ذیل حائز اهمیت است:

ـ «باید عمل یا اخلاق نیک جوان را تحسین کرد، نه خود او را؛

ـ تشویق صورت رشوه به خود نگیرد؛

ـ علت تشویق بایستی معین شود؛

ـ تشویق و تحسین در حضور جمع اثر بیشتری دارد؛

ـ تشویق وسیله است و نباید به صورت غایت و هدف در آید».

پاورقیها:

1.تعلیم و تربیت در اسلام، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا،ص 78.

2.روانشناسی کودک و اصول تربیتی جوانان، ژان پیاژه، ترجمه عنایت الله شکیبا.

3.تعلیم و تربیت در اسلام، ص 79 ـ 80.

4.التعریفات، ص 20.

5.سفینة‌البحار،ج2،ص278.

6.مفردات الفاظ قرآن.

بسم الله

انسان را زبانی است ظاهر ، که اغلب از نیک و بد و صلاح و فساد او حکایت می کند و زبانی است باطن که قلب او و قبله زبان اوست . قلب آدمی هم راه را می نمایاند، هم مقصد را.

 هم ملاک و معیار شناخت و معرفت است و هم راهنمای مقصود . …….و نماز ، اگر نماز باشد ،دل را که زبان باطن است به یاری می طلبد .

نماز،داستان رهایی انسان از خود و رسیدن به خداست .

انسانی که در سراسر زندگی سراسیمه و پر شتاب در کندوکاو معنای خویش است و تا دست کم اندکی از این معنا را درنیابد ، از پا نمی نشیند ، لاجرم در جستجوی فرصتی است که فارغ از نیک و بد حیات ، به سرچشمه ناب همه معانی دست یابد ، دمی با او خلوت گزیند و حکایت دل با او باز گوید .

آدمی در دنیای امروز ، در جلوه نمایی آزمندی ها و مطامع ، محتاج فرصتی است که از برون خسته و افسرده ، اندکی گریخته و سری به درون متعالی خویش زند .

پرده های عصیان و معرفت را کنار زده ، چشمی به روشنایی باز کند و واسطه این کار جز نماز چیست ؟

کسانی که باطن نماز را می بیند و با هر اذان مشتاقانه به سوی آن پر می کشند ، انتظار آنان بر سجاده از انتظار عاشق در طلب معشوق شیرین تر است ، و ذکر آنان با خدا از نجوای یاران مشتاق با یکدیگر است، طرب انگیزتر.

در این مقاله  بر آن است تا راه های جذب کودکان و نوجوانان به نماز را مورد بررسی قرار دهد .

 اسرار نماز:

در نماز فلسفه و اسراری نهفته است که در سخنان پیامبر و امامان آورده شده است.

در این جا به برخی از آنها اشاره می شد :

زنده کردن ارزشها و پیوستن به ذات زیبای خدای مهربان است .

بزرگترین درس نظم و تربیت است.

موجب رسیدن به سلامتی و آرامش جسمی و روانی است.

کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان است.

نور معرفت، شناخت و رضایت پروردگار است.

اظهار فروتنی و دعوت به سوی حق است.

موجب قبولی دعا و برکت و گشایش در امور زندگی است.

اتحاد و همبستگی بین همه روح های پرستنده، بویژه مسلمان است.

تسلیم و تعظیم محض در برابر قدرت لایزال خداوند است.

 اثربخشی های نماز :

نماز هم دارای آثار فردی و هم دارای آثار اجتماعی است.

از آثار فردی آن می توان به مسائلی چون آرامش قلبی، توکل به خداوند در انجام امور و دعاها، نظم و ترتیب، طهارت و . . . اشاره کرد.

در مورد آثار اجتماعی نماز نیز می توان مواردی چون : پرهیز از منکرات، عدالت طلبی، وحدت مسلمین، انفاق و مبارزه با ظلم و. . . را ذکر کرد که در اینجا به طور مختصر به برخی از این آثار اشاره می کنیم:

نماز و آرامش قلبی:

مهمترین آثار نماز، ایجاد اطمینان و آرامش قلبی در نمازگزار است. 

"الا بذکر الله تطمئن القلوب"در تمدن امروز که متاسفانه علیرغم رشد تکنولوژی و توسعه ارتباطات، انسان، خود را تنها تر و رها شده تر از قبل می بیند، و بیماری های اعصاب و روان، بویژه انواع افسردگی ها و اضطراب ها او را احاطه کرده است، انسان بیش از گذشته، محتاج پیوستن به خداوند و منشأ هستی آفرینش است.

نماز و توکل به خدا:

خداوند بالاترین قدرت ازلی و ابدی در جهان هستی است.

خواسته های انسان چه مادی و چه معنوی همه در ید قدرت اوست. انسان در نماز، بویژه به هنگام قنوت یاد می گیرد جز از خداوند، خواسته های قلبی خود را نطلبد و سپردن این خواسته به او، به معنای توکل داشتن به اوست. 

 "ومن یتوکل علی الله، فهو حسبه ان الله بالغ امره" هر کس به خداوند توکل کند، او را بس است، خداوند امری را که به او واگذارند، تحقق می بخشد.

نماز و مساوات در تواضع و خشوع: پیشانی که قله بدن است، هماهنگ با نوک انگشت پا، هر دو در برابر خدا بر روی زمین سجده می کنند.

به عبارت دیگر در نماز، کسی را بر کسی برتری نیست.

نماز و دلبستگی به خداوند:

 نماز، باعث انس و محبت میان بنده و خدا و نمازگزاران می شود، زیرا همه در یک صف بدون توجه به مقام و منصب در برابر قدرت لایزال پیشانی به خاک درگاهش می سایند.

 نماز و امید به رحمت خدا :

نماز امید به رحمت خداوند را در تمامی شرایط استرس را حفظ می کند و مانع غلبه احساس یاس وناامیدی در انسان می شود .

نماز وطهارت :

وضو گرفتن که نشانه ای از پاک کردن جسم از آلودگی ها است تمرینی برای پاکی روح و درون انسان است .

نماز و تقویت نظم :

 نماز دارای آیین ها، آداب و شرایط خاص خودش است و آموزنده ی نظم و انضباط به انسان است .

نماز و وقت شناسی :

خواندن نماز در وقتهای معین و تاکید بزرگان دین به انجام آن در اول وقت، نشانه ای از وقت شناسی است .

نماز و قدردانی :

نماز ارادت و قدردانی انسان را به خالق خود، نشان می دهد وبه انسان یاد آوری می کند که در برابر نعمتهای او باید قدردان بود .

نماز و حق شناسی :

تاکید بر این که نماز نباید با لباس یا در مکان غصبی خوانده شود، تجلی اهمیت حق و ناحق در دین اسلام است .

نماز و اراده :

بیدار شدن در صبح زود و نماز خواندن به موقع در هر شرایطی، نشانه ای از اراده­ی قوی دارد که نمازگزاردر هرحال باید نسبت به خالق و وظایفی که در برابر او دارد، مقید باشد .  

                 
نمازرهایی ازاحساس تنهایی  :

نماز باعث می شود، تا انسان از احساس تنهایی رهایی پیدا کند و به این اطمینان قلبی برسد که همواره خالق قدرتمند و مهربانی از او حمایت می کند .

فردی در خواب دید که از بالای ابرها به ساحل زندگی اش نگاه می کند و در کنار ساحل جای پای دو نفر را دید. با خودش فکر کرد که من تنها هستم جای پای دیگری مال کیست ؟

از طرف خدا، ندا آمد که ای بنده تو تنها نیستی آنها جای پای من است.

در همان حال دید که به گرفتاری سختی مبتلا شده، وقتی به ساحل نگاه کرد، جای پای یک نفر بود. با صدای بلند نالید که خداوندا، وقتی گرفتار نبودم تو در کنارم بودی، حالا که به سختی افتاده ام، ترکم کردی؟

 باز ندا آمد که ای بنده­ی من، آن جای پای من است نه تو، فرد با تعجب پرسید .

 پس من کجا هستم؟

ندا آمد که تو در آغوش من هستی و من هیچ وقت تو را تنها نمی گذارم .

نماز وعدالت طلبی :

 یکی از ویژگیهای خداوند عدل اوست و ما که بنده های خداوند هستیم، هیچ گاه حقیت را فدای مصلحت نکنیم .

نمازگزار نه تنها حق کسی را ضایع نمی کند .

بلکه بخاطر برقراری عدالت نیز مبارزه هم می کند.

نماز و و حدت :

قبله همه­ی مسلمین کعبه است.

در نماز همه ی مسلمین از خانه ی خویش به خانه ی خدا هجرت می کنند و این گونه به هم می پیوندند .

گویی کعبه این خانه خالی، سنگ نشانه ای است که "ره" گم نشود.

جایی که معیادگاه ابراهیم و محمد است و این انسانها هستند که با او جهت می گیرند و به هم می پیوندند .

 این جاست که در می یابیم، منظور پیامبر اکرم "ص" از این جمله چیست که فرمودند: «من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم» کسی که شب را به صبح برساند و به فکر مسلمانان نباشد، اساسا مسلمان نیست .

نماز وانفاق :

 .. "الذین یومنون بالغیب ویقیمون الصلاه و ممارزقناهم ینفقون " در سوره بقره خداوند شرط هدایت بشر را ایمان به غیب، نماز گزاردن و انفاق کردن در راهش می داند.

الگوی بارز آن نیز حضرت علی "ع " است که در حین نمازانگشتری خود را به قصد انفاق به فقیری می بخشد.

 روش الگویی

وقتی بچه ها نظاره گر نماز و راز و نیاز پدر، مادر و مربیان یا معلمان محبوب خود باشند، راه یافتن پاسخ مطلوب به نیاز فطری خود را پیدا می کنند، به شرطی که عشق و عطش پدر، مادر و مربیان خود را در روح وجسم شان در هنگام نماز ببینند.

اگر برای فرزندمان، الگویی که علاوه بر جذابیت رفتار و گفتاری، قابل اعتماد نیز باشیم، آنان بیشتر به رفتار مذهبی بویژه نماز گرایش پیدا می کنند.

همنشینی با دوستان نماز خوان

نقش دوستان در شکل دهی شخصیت انسان ها بویژه در سنین نوجوانی و جوانی را نباید نادیده گرفت . دوستان شایسته و خوب در سوق دادن انسان به سوی سعادت و کمال مؤثرند.

بنابراین سعی کنیم تا فرزندمان با دوستانی رفاقت کند که آنان به نماز گرایش مثبت دارند .

آرایش ظاهری ( اعمال، رفتارها، مکان ها و…)

برنامه ها و مراسم دینی را گیرا و جذاب برگزار کنیم، مثلا محل برگزاری مراسم در مدرسه ها و مکان های دیگر را زبیا و معطر نماییم.

برای دختران چادر نمازهای رنگی و زیبا و برای پسران سجاده و جانمازی زیبا با طرح ورنگ های آرام بخش استفاده کنیم.

 مکان تمیز و خاصی از اتاق های خودمان در منزل را برای اقامه و نماز اختصاص دهیم و به فرزندمان یاد آوری کنیم که هنگام نماز از عطرهای خوشبو استفاده کند .

دوری از تحکم و اجبار

فرزندان ما دین گریز یا دین ستیز نیستند، بلکه از تحکم و فرمان های اجباری فرار می کنند .

برای جذب آنان به نماز، باید از عطوفت و مهربانی به جای تند خویی و شیوه های سختگیرانه بهره بگیریم یا از شیوه های مثبت وجذاب استفاده کنیم .

سهل گیری در نماز

خداوند، برای مردم آسانی می خواهد، نه این که آنان در تنگنا و فشار قرار دهد ( یریدالله بکم الیسر و لایرید بکم العسر ) پس ما باید دین و احکام و آداب آن را به شکل آسان، زیبا و قابل فهم ارائه بدهیم .

 طولانی نکردن نمازهای جماعت یا مراسم مذهبی

شرایطی را بوجود نیاوریم که جوانان، نوجوانان و حتی کودکان در نمازهای جماعت یا مراسم های دینی و فعالیتهای مذهبی احساس خستگی کرده و زده شوند، باید سعی کنیم مدت دعاها و برنامه را کاهش دهیم.

همچنین در نمازهای جماعت، امام جماعت بهتر است زمان نماز را طولانی نکند .

 آگاه ساختن از آثار و اسرار نماز

چه خوب است اهمیت نماز و تاثیرات آن را به فرزندمان بیاموزیم که نماز مایه­ی آرامش روح، منزه شدن از آلودگی ها، درمان همه­ی دردهای درونی و باعث سبکی و آرامش قلبی است .

نماز لحظه­ای است که فرزندمان، همچون بندگان با محبوب و معبود خود گفت و گو می کند .

نماز همه ی دین است و صدها آثار مثبت روحی و روانی در آن گنجانیده شده است .

 ایجاد احساس مثبت و خوشایند نسبت به نماز

بهتر است مادران، پدران و مربیان در ارتباط با نماز، احساس خوشایند خود را با گفتن خاطرات و تجربیات جذاب و لذت بخش با بچه ها در میان بگذارند .

 توام کردن نماز با تجارب خوشایند

برای فرزندمان، از این نمازش را با تشویق مناسبی لذت بخش کنیم یا از او بخواهیم وقتی ناراحت و گرفتار است، با خواندن نماز آرامش را در خود تجربه کند و …

پیامبر(ص) برای تشویق امام حسن (ع) امام حسین (ع) به نماز، بارها و بارها سجاده­ی آنان را پهن می کرد و برای ترغیب هرچه بیشترشان علاوه بر تشویق کلامی مقداری شیرینی در زیر جانمازشان می گذاشت تا بعد از ادای نماز بخورند.

 برگزاری جشن تکلیف جذاب برای فرزندان

جشن تکلیف فرزندمان را زیبا با اهمیت وجذاب برگزار کنیم و با دادن هدیه های معنوی (سجاده زیبا، عطرهای خوشبو، چادر نمازی زیبا، قرآن و …) یا هدایای دیگر، خاطره­ی به یاد ماندنی از جشن تکلیف برای فرزندمان بسازیم .

دعوت فرزندمان به نماز با کلامهای عاطفی زیبا

هیچ گاه فرزندمان را برای خواندن نماز از جهنم یا تنبیه شدن توسط خدا نترسانیم، بلکه پیوند اورا با خدا زیبا وجذاب سازیم، برای مثال اگر فرزندمان درخواندن نمازسستی می کند به جای این که بگوییم :«خدا تو را به جهنم خواهد برد»، بگوییم :« خدا منتظر شیندن صدای یکی از فرشته های زبیای خود است، او را زیاد منتظر نگذار»

برگرفته از بسته های آموزشی" اشاره ها و نکته ها ی زندگی"