شبی که تمام فرشتگان گرد کعبه می‌آیندمعنای «لیلة الرغائب»/ اعمال مستحبی اولین شب جمعه ماه رجب

اولین شب جمعه ماه رجب که ماه ریزش رحمت الهی است، «لیلة الرغائب» خوانده می‌شود، «رغائب» جمع رغیبه به معنای پاداش‌های بسیار ارجمند و سَمین و گران‌سنگ است،‌ البته به معنای چیزی که مورد رغبت و میل و به معنای عطا و بخشش فراوان از آن یاد می‌شود.

همچنین «لیلة الرغائب» یعنی شبی که میل و توجه به عبادت و بندگی در آن فراوان است و بندگان خوب و شایسته خداوند دراین شب تمایل زیادی به رفتن به در خانه خداوند و ارتباط و انس با معبود خویش دارند، در این شب عطا و بخشش خداوند فراوان است و بندگان مخلص خداوند با روی آوردن به بارگاه قدس ربوبی و خاکساری در برابر عظمت حق شایسته دریافت انعام و عطا و بخشش بیکرانه حق می‌شوند.

درباره اهمیت این شب، پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: از اولین شب جمعه در ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبی است که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» می‌نامند، این نامگذاری به این جهت است که هنگامی که مقداری از شب گذشت، هیچ فرشته‌ای در آسمان‌ها و زمین نمی‌ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن جمع می‌شوند.

از جمله اعمال این شب نمازی است که اگر فردی آن را به جا آورد، پس از مرگ هنگامی که در قبر گذاشته شود، خداوند تبارک و تعالی ثواب نمازش را به سوی او به بهترین صورت می‌فرستد تا همدم او شود و او را از تنهایی بیرون آورد، این شخص با روی گشاده و درخشان و زبانی شیوا و فصیح به او می‌گوید: ای حبیب و دوست من! بشارت باد تو را که از هر شدت و سختی نجات یافتی.

میت می‌پرسد: تو کیستی؟ به خدا سوگند که من چهره‌ای بهتر از روی تو ندیده‌ام و کلامی شیرین‌تر از کلام تو نشنیده‌ام و بویی بهتر از بوی تو نبوییده‌ام.

آن شخص می‌گوید: من ثواب آن نمازم که در فلان شب از فلان ماه از فلان سال به جا آوردی، امشب نزد تو آمده‌ام تا حق تو را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور رستاخیز دمیده می‌شود، من در عرصه قیامت، سایه بر سر تو خواهم افکند، پس خوشحال باش که هرگز خیر از تو معدوم نخواهدشد.

*اعمال شب لیلة الرغائب

پنجشنبه ماه رجب روزه گرفته شود، چون شب جمعه داخل شود، ما بین نماز مغرب و عشا، 12 رکعت نماز به جا آورده می‌شود که هر 2 رکعت با یک سلام ختم می‌شود.

به این ترتیب که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد»و 3 مرتبه «سوره قدر» و 12‏ مرتبه «سوره توحید» خوانده می شود و هنگامى که از نماز فارغ شدند، 70 مرتبه مى‏گویند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَعَلَى آلِهِ»

خدایا! بر محمد پیامبر درس ناخوانده و خاندانش درود فرست

سپس به سجده مى‏روند و 70 مرتبه می‌گویند:

«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ»

پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح

آن گاه سر از سجده بر مى‏دارند و 70 مرتبه مى‏گویند:

«رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْأَعْظَمُ»

پروردگارا! مرا بیامرز و بر من مهر ورز و از آنچه از من مى‏دانى بگذر، تو خداى برتر و بزرگترى

دوباره به سجده مى‏روند و 70 مرتبه مى‏گویند:

سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ

پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح

سپس حاجت خود را مى‏طلبند که به خواست خدا برآورده خواهد شد.

رجب"، ماه خداست؛ ماه پر بركتی است كه اعمال بسیاری برای آن ذكر شده است. باید خود را در دریای زلالش بشوییم تا پاک شویم. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر كس یك روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودی خدا می شود و غضب الهی از او دور می گردد و دری از درهای جهنم بر روی او بسته می شود.

اعمال ماه های رجب و شعبان، جهت آماده ساختن روح برای شركت در میهمانی ماه مبارك رمضان می باشد. برای درك عظمت ماه رمضان باید از قبل خود را آماده نمائیم.

پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: ماه رجب، ماه استغفار امت من است. پس در این ماه بسیار طلب آمرزش كنید كه خدا آمرزنده و مهربان است.

اولین شب جمعه ماه رجب را لیلة الرغائب نامند. در این شب ملائك بر زمین نزول می كنند. برای این شب عملی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ذكر شده است كه فضیلت بسیاری دارد و بدین قرار است:

روز پنج شنبه اول آن ماه – در صورت امكان و بلا مانع بودن – روزه گرفته شود. چون شب جمعه شد مابین نماز مغرب و عشاء دوازده ركعت نماز اقامه شود كه هر دو ركعت به یك سلام ختم می شود و در هر ركعت یك مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، دوازده مرتبه سوره توحید خوانده شود.

و چون دوازده ركعت به اتمام رسید، هفتاد بار ذكر" اللهم صل علی محمد النبی الامی و علی آله" گفته شود.

پس از آن در سجده هفتاد بار ذكر "سبوحٌ قدوسٌ رب الملائكة والروح" گفته شود.

پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذكر "رب اغفر وارحم و تجاوز عما تعلم انك انت العلی الاعظم" گفته شود.

دوباره به سجده رفته و هفتاد مرتبه ذكر "سبوح قدوس رب الملائكة والروح" گفته شود. در اینجا می توان حاجت خود را از خدای متعال درخواست نمود. ان شاء الله به استجابت می رسد.

پیامبر اكرم( صلی الله علیه و آله) در فضیلت این نماز می فرماید: كسی كه این نماز را بخواند، شب اول قبرش خدای متعال ثواب این نماز را با زیباترین صورت و با روی گشاده و درخشان و با زبان فصیح به سویش می فرستد. پس او به آن فرد می‌گوید: ای حبیب من، بشارت بر تو باد كه از هر شدت و سختی نجات یافتی.

میّت می‌پرسد تو كیستی؟ به خدا سوگند كه من صورتی زیباتر از تو ندیده‌ام و كلامی شیرین تر از كلام تو نشنیده‌ام و بویی، بهتر از بوی تو نبوئیده‌ام. آن زیباروی پاسخ می‌دهد: من ثواب آن نمازی هستم كه در فلان شب از فلان ماه از فلان سال به جا آوردی. امشب به نزد تو آمده‌ام تا حق تو را ادا كنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود و قیامت بر پا شود، من سایه بر سر تو خواهم افكند.

امید آن است كه در پایان این نماز با فضیلت، محتاجان به دعا را فراموش نكنید و ما را نیز از دعای خیر خود محروم ننمایید.

" التماس دعا"

هفتمین ماه از سال هجری قمری رجب نام دارد که نباید فضیلت آن را به بوته فراموشی سپرد زیرا در میان ماههای دوازده ‏گانه تنها و بدون ائتلاف با ماههای دیگر از حرمت و قداست ‏برخوردار می ‏باشد، در واقع چهار ماه در قرآن کریم با تعبیر «حرم‏» یعنی برخوردار از حرمت ‏یاد شده است که یکی از آنها فرد است که رجب نام دارد و در آن قتال و کشتار حرام می ‏باشد.

رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده ‏اند: «رجب ماه بزرگ خداست و هیچ ماهی در حرمت و فضیلت‏ به پایه آن نمی ‏رسد و قتال با کافران در این ماه حرام است، آگاه باشید که رجب ماه پروردگار است و شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است و اگر کسی در ماه رجب حتی یک روز روزه بدارد خدا را از خود خشنود ساخته و خشم الهی از او دور می‏گردد .»

امام هفتم (علیه السّلام) فرموده ‏اند: رجب نام نهری است در بهشت که از شیر، سفیدتر و از عسل، شیرین‏تر است; هر کس یک روز از آن را روزه بدارد خداوند از آن نهر به او بیاشامد.

از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده که حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: رجب ماه استغفار امت من است، پس در این ماه طلب آمرزش کنید که خداوند آمرزنده و مهربان است و رجب را «اصب‏» می‏گویند زیرا که رحمت ‏خداوند در این ماه بر امت من بسیار ریخته می‏شود پس بسیار بگوئید استغفر الله و اسئله التوبة.

در حدیث است که حضرت نوح(علیه السّلام) روز اول این ماه سوار بر کشتی شد و نجات یافت و فرمودند: کسانی که با او هستند روزه بدارند و هر که این روز را روزه بدارد آتش عذاب یک سال از او دور می ‏شود و نیز طبق سخن حضرت صادق(علیه السّلام) خواندن زیارت امام حسین(علیه السّلام) در روز اول این ماه مستحب و تأکید شده است.

پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: رجب برای امّت من ماه استغفار است پس در این ماه به محضر پروردگار از گناهان خویش پوزش طلبید که خداوند بخشنده‏ ای مهربان است.

امام صادق(علیه السّلام) فرمود: روزه بیست و هفتم رجب را از دست مده که آن روزی است که مقام نبوّت به محمّد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) داده شد و ثواب آن برای شما به اندازه ثواب شصت ماه است.

ماه رجب، به دلیل برخورداری از مزایای گوناگون و توجه به ابعاد معنوی آن، نام‏های دیگری نیز دارد؛ نام‏هایی مثل ماه آمرزش خواهی (شهرُ الاستغفار)؛ ماه تک (رَجَبُ الفَرد) به دلیل تنها واقع شدن و جدا شدن آن از سایر ماه‏های حرام؛ سرشار (رَجَبُ الاَصَبّ) به دلیل نزول سرشار رحمت الهی؛ ماه امیرمؤمنان (شهرُ امیرِالمؤمنین)، ریسمان الهی و اَصَمْ یعنی برخوردار از فضیلت‏های بسیار.

مناسبت‏های رجب

ماه رجب، از ماه‏های بزرگی است که طلوع سه امام معصوم، امام علی علیه ‏السلام ، امام محمد باقر علیه ‏السلام و امام جواد علیه ‏السلام را در آن شاهدیم و شروع بزرگ ترین جنبش تاریخ بشری، یعنی برانگیخته شدن پیام آور مهر و محبت، محمد مصطفی (صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏ آله و سلّم) برای هدایت و سعادت انسان‏ها، در آن اتفاق افتاده است. یاد و نام پیشوایان شهید این ماه، حضرت امام موسی کاظم علیه ‏السلام و امام هادی علیه‏ السلام و نیز پیام‏ آور کربلا، زینب کبری علیه السلام گرما‏ بخش دل‏های مؤمنان است و نیمه رجب هم، پذیرای معتکفان کوی دوست خواهد بود و شاهدِ خلوتِ مشتاقان

فلسفه ماه‏های حرام

ماه رجب، یکی از چهار ماه حرام است که در آن از جنگ و خون‏ریزی نهی شده است. تحریم جنگ در این چهار ماه، یکی از راه‏های پایان دادن به جنگ‏های طولانی و وسیله‏ ای برای دعوت به صلح و آرامش بود؛ زیرا هنگامی که جنگ‏جویان چهار ماه از سال اسلحه را بر زمین گذاشته و صدای چکاچک شمشیرها خاموش گردد و مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود آید، احتمال پایان یافتن جنگ بسیار زیاد است. اسلام در هر سال برای پیروان خود یک آتش ‏بس چهارماهه اعلام می‏دارد که این خود نشانه روح صلح‏ طلبی اسلام است. البته اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماه‏های حرام را بشکند، اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است.

لیلة الرغائب ( شب آرزوها )

از جمله شبهای بزرگ و با عظمت ماه رجب شب جمعه اول این ماه است.معروف به لیلة الرغائب، اعمال مخصوصی در این شب ذکر شده که به واسطه آن اعمال برکات و پاداش فراوان بر انسان سرازیر می‏شود.

رغائب جمع رغیبه است به معنی «امرٌ مرغوب فیه عکاء کثیر» یعنی شبی که در آن عطاها و مواهب فراوان بدست می ‏آید در حدیث است شب جمعه اول این ماه احیاء و بیداری و نیایش فضیلت ویژه دارد و موجب دست‏یابی به عطایای ارزشمند حضرت پروردگار است، در حدیث است که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ملائکه این شب را به این نام نهادند و محدثان در کتاب‏های دعا نمازی با کیفیت مخصوصی در این شب ذکر کرده‏ اند که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هر کس این نماز را در این شب انجام دهد ثواب این نماز به نیکوترین صورت با روی خندان و درخشان و با زبانی فصیح در شب اول قبر در حضور این فرد ظاهر شود و به او می‏ گوید: ای دوست من مژده می ‏دهم تو را که از هر شدّت و سختی نجات یافتی، نمازگزار می‏گوید: تو کیستی که من تاکنون چنین صورتی زیبا با چنین جلوه ‏ای ندیدم و سخنی شیرین‏تر از کلام تو نشنیده ‏ام و بویی بهتر از بوی تو نبوئیدم در پاسخ می‏گوید: من همان نماز لیلة الرغائبم که شما انجام دادی. امشب آمده‏ ام نزدت باشم تا حق را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود من در عرصه قیامت سایه بر سر تو خواهم افکند پس خوشحال باش که خیر از تو معدوم نخواهد شد.

کیفیت اعمال لیلة الرغائب

روز پنج شنبه اول آن ماه روزه گرفته شود. چون شب جمعه شد مابین نماز مغرب و عشاء دوازده ركعت نماز اقامه شود كه هر دو ركعت به یك سلام ختم می شود و در هر ركعت یك مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، دوازده مرتبه سوره توحید خوانده شود. و چون دوازده ركعت به اتمام رسید، هفتاد بار ذكر" اللهم صل علی محمد النبی الامی و علی آله" گفته شود. پس از آن در سجده هفتاد بار ذكر "سبوح قدوس رب الملائكة والروح" گفته شود. پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذكر "رب اغفر وارحم و تجاوز عما تعلم انك انت العلی الاعظم" گفته شود. دوباره به سجده رفته و هفتاد مرتبه ذكر "سبوح قدوس رب الملائكة والروح" گفته شود. در اینجا می توان حاجت خود را از خدای متعال درخواست نمود. ان شاء الله به استجابت می رسد

سیزدهم ماه رجب و اعمال اعتکاف

از جمله فضیلت ماه رجب آن است که ایام البیض در آن واقع شده یعنی روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم و اعتکاف برای خدا و روزه ‏داری، در آموزه‏ های دینی بر آن تأکید و سفارش شده است.

و نیز ولادت حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در روز سیزدهم همین ماه واقع شده.

اعمال ام داوود

یکی از عبادتها و دعاهای معروف که در ماه رجب به انجام آن تأکید شده، اعمال ام‏ داوود است. در کتب حدیث نقل شده، جوانی در عراق که اهل معرفت بود به دست منصور دوانیقی به مدت طولانی در زندان او گرفتار شده بود که نامش داوود بود. مادرش تاب و توان خود را در فراق پسر از دست داده بود، روزی به خدمت امام صادق(علیه السّلام) رفت و داستان را نقل کرد و از آن حضرت چاره‏ جویی نمود. حضرت فرمود: آیا می‏دانی این ماه، ماه رجب است و دعا در آن زود به اجابت می‏رسد آنچه را که می‏گویم دقیقاً انجام ده تا فرزندت از زندان رهایی یابد.

ابتدا سه روز، سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم رجب را روزه ‏بدار و روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کن و 8 رکعت نماز به جا بیاور. (کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده به آن مراجعه کنید). همین که نماز را خواند پس از مدّت کمی پسرش آزاد شد پس از آن ام داوود خدمت امام صادق(علیه السّلام) رسید و پس از عرض سلام خبر رهایی پسرش را به او رساند. امام صادق(علیه السّلام) فرمود: منصور دوانیقی در یکی از شب‏ها جدّم علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را در خواب دید که به او هشدار داد: هرچه زودتر فرزندم داوود را آزاد کن و گرنه تو را در آتش می ‏اندازم. منصور هنگامی که آتش را در مقابل خود دید دستور داد که داوود را آزاد کنند.

بیست و هفتم ماه رجب

روز بیست و هفتم ماه رجب روز مبعوث شدن پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به رسالت و پیامبری است و روزه گرفتن در این روز مستحب و ثواب ویژه دارد برای هر کدام از این شب‏ها اعمال مخصوصی ذکر شده است.

حضرت آیت الله خامنه ای
س: در برخى موارد، زائران بيت‏اللّه الحرام يا ساير مسافران، وقت نماز در هواپيما هستند، با توجه به اين‏كه نماز در هواپيما معمولاً مانع استقرار و طمأنينه نيست، در صورتى كه ساير شرايط، مثل قيام و قبله و ركوع و سجود مراعات شود، آيا در صورت علم يا احتمال اين‏كه پيش از اتمام وقت نماز به مقصد مى‏رسند و مى‏توانند نماز را پس از پياده شدن از هواپيما بخوانند، نماز در هواپيما كفايت مى‏كند يا بايد تأخير بيندازند و در صورتى كه نماز را در آن حال خواندند و پيش از اتمام وقت نماز پياده شدند، اعاده نماز لازم است يا نه؟
ج:با تمكّن از استقرار و استقبال قبله، نماز صحيح و مجزى است، بلكه جهت درك فضيلت اوّل وقت افضل است.

س: در هواپيما به چه سمتى بايد نماز بخوانيم؟
ج: اگر نتوانيد ـ ولو با سؤال از مأموران داخل هواپيما ـ قبله را مشخص کنيد، به هر سمتى که گمان داريد که سمت قبله است، نماز بخوانيد. و در صورت شك و وسعت وقت، نماز را بايد به چهار سمت بخوانيد و در تنگى وقت به ميزانى كه فرصت داريد.

حضرت آیت الله سیستانی

س :نماز را در هواپيما كه نه قبله در آن معلوم است و نه طمأنينه حاصل است چگونه بايد خواند؟ 

ج:سمت قبله را می توان از كاپيتان و يا مهماندار كه پاسخهايشان غالباً اطمينان بخش و ظن آور است پرسيد و برابر گفته آنان عمل كرد و طمأنينه، در صورت عدم امكان آن ساقط می شود و به هر حال نماز را از وقت خود نبايد عقب انداخت و آن را با رعايت ساير شرايط، بايد خواند. 

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

س:وقتی با هواپیما مسافرت می کنم تا هنگام رسیدن به مقصد، هوا روشن می شود برای نماز صبح چه باید کرد؟
ج:در صورتی که می ترسید آفتاب طلوع کند در همان هواپیما به همان حالت که هستید نماز را بخوانید سپس احتیاطاً آن را قضا کنید.
 

حضرت آیت الله بهجت(ره)

س: شخصى كه با كشتى يا قطار يا هواپيما مسافرت مى ‏نمايد، رو به سمت قبله مشغول نماز خواندن مى ‏شود. در حين اداى نماز، ناگهان كشتى تغيير مسير مى ‏دهد و آن فرد در خلاف جهت قبله قرار مى ‏گيرد. در اين وضعيت، تكليف او چيست؟

ج. بايد سريعا به جهت قبله برگردد.

حضرت آیت الله وحید خراسانی

س:آيا نماز خواندن در هواپيما و قطار جايز است و در صورت جواز چگونه بايد مراعات قبله را بنمائيم؟
ج: نماز خواندن در اتومبيل و كشتى و ترن و مانند اينها، هنگامى كه ايستاده اند مانعى ندارد اما در صورتى كه در حال حركت بوده به گونه اى كه مانع از آرامش بدن نمازگزار و انجام واجبات نماز اختيارى باشد صحيح نمى باشد، مگر اينكه به واسطه تنگى وقت يا جهت ديگر ناچار باشد در جايي كه چنين حركتى دارد مانند اتومبيل و كشتى و ترن نماز بخواند، و در اين صورت به قدرى كه ممكن است بايد آرامش بدن و قبله را رعايت نمايد و اگر آنها از قبله به طرف ديگر حركت كنند، به طرف قبله برگردد.

منبع :

1-برگرفته از سایت حضرت آیت الله خامنه ای

2-برگرفته از سایت حضرت آیت الله سیستانی

3-برگرفته از سایت حضرت آیت الله مکارم شیرازی

4-برگرفته از استفتائات حضرت آیت الله بهجت(ره)

5-برگرفته از استفتائات حضرت آیت الله وحید خراسانی

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و ركن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است . درخواست حضرت ابراهیم (ع) چنین بوده است كه: «رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی . . . ; (1) پروردگارا، من و ذریه ام را برپا دارنده نماز قرار ده » . به حضرت موسی (ع) در كوه طور خطاب شد: «اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذكری; (2) همانا

من الله هستم، معبودی جز من نیست مرا پرستش كن و نماز را برای یاد من برپا دار» .

حضرت عیسی (ع) می گوید: «. . . و اوصانی بالصلوة والزكاة ما دمت حیا; (3) . . . و مرا توصیه به نماز و زكات مادام كه زنده ام كرده است » .

و در چند جای قرآن سخن از میثاق بنی اسرائیل است كه بخشی از مواد آن اقامه نماز است . (4)

در آیین مقدس اسلام نیز «نماز» جایگاه ویژه ای دارد و در قرآن كریم بر آن تاكید فراوان شده است .

در این كتاب الهی وظایفی برای مسلمانان، در مقابل نماز مقرر شده است . این وظایف عبارتند از: 
1 – برپایی نماز .

در آیات زیادی برپایی نماز در كنار «ایتاء زكوة » ; پرداختن زكات آمده است .

تكیه بر این دو ركن، در حقیقت برای بیان این واقعیت است كه مسلمان شایسته، هم در پیوند با خداوند باید ارتباط عاشقانه و صمیمی داشته باشد و هم در رابطه با مردم بی تفاوت نبوده و وظایف واجب و مستحب مالی خود را انجام داده، به فكر محرومان جامعه باشد . عالی ترین شكل ارتباط عاشقانه با خداوند نماز است و بهترین شیوه ارتباط با مردم حل مشكلات مادی آنهاست كه با ادای وظایف مالی، از سوی مسلمانان این مهم برآورده می شود . (5) در قرآن كریم «اقامه نماز» و «ایتاء زكوة » به عنوان محك ایمان، تقوی، اخلاص و . . . شمرده شده (6) و این دو در حقیقت اولین گام وفاداری به دین معرفی شده اند . قرآن كریم درباره برخورد با مشركین می فرماید: «فان تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزكوة فخلوا سبیلهم; (7) هرگاه توبه كنند و نماز را برپا دارند و زكات را بپردازند، آنها را رها ساخته و مزاحمشان نشوید . . . .»

در آیه دیگری آمده است «فان تابوا و اقاموا الصلوة و آتوا الزكوة فاخوانكم فی الدین; (8) پس اگر توبه كردند و نماز را برپا داشته و زكات را بپردازند پس برادران دینی شما هستند . . .» . 
معنای اقامه نماز چیست؟

به نظر می رسد با توجه به ریشه لغوی اقامه، كه از قیام – در مقابل قعود است – اقامه نماز را به معنای برپایی آن بگیریم در مقابل آن زمین ماندن و زمین گیر شدن و بی اعتنایی به آن است و این معنا دارای مصادیقی است:

الف – گزاردن درست نماز با حدود و شرایط آن;

ب – به جای آوردن نماز به نحو كامل و احسن;

ج – تداوم در برپایی نماز;

د – تلاش برای مطرح كردن و گسترش نماز در جامعه .

راغب در مفردات گوید:

«و لم یامر تعالی بالصلوة حیثما امر و لا مدح به حینما مدح الا بلفظ الاقامة تنبیها ان المقصود منها توفیة شرائطها لا الاتیان بهیئاتها . . . ; (9) در تمام مواردی كه خداوند به نماز امر یا مدح به آن كرده است واژه اقامه نماز آمده است تا به این معنا توجه داده شود كه مقصود از نماز، گزاردن نماز واجد شرایط است نه تنها به جای آوردن هیات نماز (بدون روح)» .

در قرآن كریم، اقامه نماز با ویژگی های ذیل مطلوب است: 
الف – برپا داشتن نماز، با نشاط و شادابی

در دو آیه از قرآن، نماز خواندن با كسالت از ویژگی های منافقان شمرده شده است: «و اذا قاموا الی الصلوة قاموا كسالی . . . ; (10) و هنگامی كه به نماز می ایستند از روی كسالت می ایستند . . .» .

«. . . و لا یاتون الصلوة الا و هم كسالی . . . ; (11) و نماز به جا نمی آورند جز با كسالت .»

و ویژگی چنین نمازی جز نماز بی كیفیت كه به همه چیز جز نماز شبیه است، نیست . در روایتی از حضرت امام سجاد (ع) می خوانیم:

«ان المنافق ینهی و لاینتهی و یامر بما لایاتی و اذا قام الی الصلوة اعترض; همانا منافق (از كار زشت) نهی می كند، ولی خود از آن كار دست نمی كشد و فرمان می دهد (به خوبی) ولی خود انجام نمی دهد و چون به نماز بایستد اعتراض می كند» . راوی می گوید: پرسیدم: «ما الاعتراض; اعتراض چیست » ؟ حضرت فرمود: «الالتفات و اذا ركع ربض; رو به راست و چپ گردانیدن و چون ركوع كند خود را مانند گوسفند به زمین اندازد (یعنی بعد از ركوع نایستد و به همان حال به سجده رود .» (12) 
ب – اهتمام به نماز و وقت فضیلت آن

قرآن كریم می فرماید: «فویل للمصلین الذین هم عن صلوتهم ساهون; (13) پس وای بر نمازگزارانی كه از آن غافلند .»

«ساهون » آنانند كه از اصل نماز غافلند، توجهی به آن ندارند، گاه آن را نمی خوانند، گاه در آخر وقت می خوانند . قرآن كریم می گوید این مساله در ضعف اعتقاد دینی او ریشه دارد . گفتنی است كه «سهو» و «اشتباه » در نماز مورد نظر آیه نیست، زیرا اگر چنین بود، می فرمود: «فی صلوتهم » در نمازشان نه «عن صلوتهم » از نمازشان . یونس بن عمار از حضرت امام صادق (ع) پرسید: مقصود از سهو همان وسوسه شیطان است؟ حضرت فرمود: «لاكل احد یصیبه هذا ولكن ان یغفلها و یدع ان یصلی فی اول وقتها; (14) نه هر كس مبتلا به وسوسه می شود بلكه مقصود آن است كه از اصل نماز غفلت كند و در اول وقت نخواند .» امام صادق (ع) در روایتی فرمود: «تاخیر الصلوة عن اول وقتها لغیر عذر; (15) مقصود از سهو بدون عذر نماز را از اول وقت تاخیر انداختن است » .

در روایتی از حضرت امام علی (ع) می خوانیم:

«لیس عمل احب الی الله عزوجل من الصلوة فلایشغلنكم عن اوقاتها شی ء من امور الدنیا فان الله عزوجل ذم اقواما فقال الذین هم عن صلاتهم ساهون یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها; (16) هیچ كاری نزد خداوند محبوت تر از نماز نیست، پس نباید در وقت نماز هیچ یك از امور دنیا شما را مشغول از نماز سازد كه خداوند گروهی را كه از نماز سهو می كنند نكوهش كرده است و مقصود این است كه اینها غفلت از نماز داشته، حریم وقت نماز را نگه نمی دارند» .

علاوه بر توجه به اصل نماز باید در نماز نیز انسان به این نكته توجه داشته باشد كه در مقابل حضرت حق ایستاده با او سخن می گوید، باید تمام وجود خویش را به این میهمانی ببرد تا شیطان جرات زمینه سازی برای خروج از این میهمانی را فراهم نسازد .

«یا ایها الذین آمنوا لاتقربوا الصلوة و انتم سكاری حتی تعلموا ما تقولون . . . ; (17) ای كسانی كه ایمان آورده اید، در حالی كه مست هستید به نماز نزدیك نشوید تا بدانید چه می گویید . . .» .

ظاهر آیه روشن است و نیاز به توضیح ندارد كه مقصود، نهی از نماز در حال مستی است لكن از تعلیل «حتی تعلموا ما تقولون » می توان این معنا را برداشت كرد: نماز مطلوب آن است كه انسان با عنایت و توجه نماز بخواند، بداند كه چه می گوید و با كه سخن می گوید . مؤید این برداشت روایت امام باقر (ع) است كه فرمود: در حالتی كه كسل هستید یا چرت آلود یا سنگین، مشغول نماز نشوید، زیرا خداوند مؤمنان را از نماز خواندن در حال مستی نهی كرده است . (18) 
ج – نماز با خشوع

از مصادیق اقامه نماز به جای آوردن نماز با خشوع آن است .

«قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون; (19) به تحقیق مؤمنان رستگار شدند آنها كه در نمازشان خشوع دارند» .

خشوع به معنای تواضع و ادب جسمی و روحی است كه در برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمی در انسان پیدا می شود و آثارش در بدن ظاهر می گردد .

فیومی گوید: «خشع خشوعا اذا خضع و خشع فی صلاته و دعائه اقبل بقلبه علی ذلك و هو ماخوذ من خشعت الارض اذا سكنت و اطمانت; (20) خشوع به معنای تواضع است و خشوع در نماز و دعا به معنای اقبال قلبی بر آن است و این واژه برگرفته از سكون و اطمئنان است، آن چنان كه برای سكون زمین واژه خشوع به كار رفته و می گویند: «خشعت الارض » . خشوع در نماز; یعنی جسم و روح را در نماز به دیدار خداوند بردن و انقطاع از غیر او آن چنان كه برگزیدگان خداوند پیامبر و آل – علیهم السلام – چنین بودند . اولین فرودگاه این خشوع روح است كه بر جسم نیز اثر می گذارد; یعنی آن كس كه در نماز خشوع دارد در حال نماز اعضا و جوارح او نیز آرام بوده، پیوسته بازی با ریش و صورت ندارد! در حدیثی می خوانیم كه پیامبر (ص) مردی را دید كه در حال نماز با ریش خود بازی می كند فرمود: «اما انه لو خشع قلبه لخشعت جوارحه; (21) اگر او در قلبش خشوع بود، اعضای بدنش نیز خاشع می شد» . 
د – دوام در نماز

از مصادیق اقامه نماز «دوام نماز» است .

در سوره معارج پس از آن كه خداوند برخی صفات ناشایست انسان ها را مورد تذكر قرار می دهد، اوصاف شایسته آنها را هم ذكر می كند كه از جمله آن: «الا المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون; (22) مگر نمازگزارانی كه بر نماز خود تداوم دارند» . ظاهر آیه دوام است; یعنی هم به وقت نماز می خوانند و هم همیشه نماز می خوانند، این گونه نیست كه نماز خواندن آنها مقطعی باشد و چنین نمازی است كه اگر جزو برنامه زندگی شد و با حدود آن به جای آورده شد انسان را از فحشا و منكر باز می دارد . و اصولا برنامه های تربیتی جز با تداوم كارآیی لازم را ندارند، لذا در حدیثی از پیغمبر اكرم (ص) می خوانیم: «ان احب الاعمال الی الله مادام و ان قل; (23) محبوب ترین اعمال نزد خداوند كاری است كه انسان بر آن مداومت داشته باشد هر چند كم باشد» . 
ه – گسترش و مطرح كردن نماز در جامعه

بدون تردید از مصادیق «اقامه نماز» گسترش و مطرح كردن نماز در جامعه است (نه تنها مصداق) . پیش از این، مصادیق اقامه نماز در بعد فردی مورد توجه قرار گرفت و اینك آن را از بعد اجتماعی مورد بررسی قرار می دهیم .

قرآن كریم می فرماید از ویژگی های یاران خداوند آن است كه: «الذین ان مكناهم فی الارض اقاموا الصلوة و آتوا الزكاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و لله عاقبة الامور; (24) آنها كسانی هستند كه هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند و زكات را ادا می كنند و امر به معروف و نهی از منكر می نمایند» .

از این آیه شریفه به قرینه واژه تمكین (كه به معنای فراهم ساختن وسائل و ابزار كار است; اعم از آلات و ادوات لازم یا علم و آگاهی كافی و توان و نیروی جسمی) می توان استفاده كرد كه مردان خدا از قدرت خود در جهت اقامه نماز استفاده می كنند، علاوه بر آن كه خود اهل اقامه نمازاند، بر مطرح كردن آن در جامعه تلاش می كنند .

با مصادیق پنج گانه فوق می توان معنای وسیع «اقامه نماز» را در قرآن دریافت . بحث پیرامون اولین وظیفه در قبال نماز; یعنی «اقامه نماز» را با كلامی از شهید علامه آیة الله مطهری به پایان می برم:

«به پا داشتن نماز آن است كه حق نماز ادا شود; یعنی نماز به صورت یك پیكر بی روح انجام نگردد، بلكه نمازی باشد كه واقعا بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد و این است معنی ذكرالله كه در آیه شریفه 14 سوره طه بدان اشاره شده: «اقم الصلوة لذكری » یاد خدا بودن مساوی است با فراموش كردن غیر خدا; اگر انسان ولو مدت كوتاهی با خداوند در راز و نیاز باشد و از او استمداد جوید و او را ثنا گوید، او را به الله بودن، رب بودن، رحمان بودن، رحیم بودن، احد بودن، صمد بودن، لم یلد و لم یولد و لم یكن له كفوا احد بودن توصیف كند، عالی ترین تاثیرها در نفس او گذاشته می شود و روح انسان آن چنان ساخته می شود كه مذهب اسلام می خواهد و بدون چنین برنامه ای امكان پذیر نیست » . (25) 

2 – پاسداشت حریم نماز

دیگر وظیفه مؤمنان در قبال نماز پاسداشت حریم نماز است; نیكوداشت نماز جایگاه ویژه ای در زندگی برای آن قائل بودن، به جای آوردن آن با آداب واجب و مستحب از مصادیق آن است . نگهداری

حریم نماز نقطه مقابل استخفاف است; یعنی سبك شمردن نماز و شان و منزلتی برای آن ندیدن! كه امام صادق (ع) فرمود: «ان شفاعتنا لن تنال مستخفا بالصلوة » . (26) كه ترجمه آن این دو بیت است:

گویم ز امام صادق این طرفه حدیث

تا شیعه او به لوح دل بنگارد

فرمود كه بر شفاعت ما نرسد

هر كس كه نماز را سبك بشمارد

قرآن كریم از این «حریم نگهداری » ، تعبیر به حفظ كرده است:

«حافظوا علی الصلوات والصلوة الوسطی . . . ; (27) در انجام همه نمازها و نماز وسطی كوشا و مراقب باشید» . در این آیه بر مراقبت همه نمازها، به ویژه نماز وسطی تاكید شده است . این كه «صلوة وسطی » كدام است؟ اقوال گوناگونی بین مفسران هست، (28) نماز ظهر، نماز عصر، نماز مغرب، نماز عشا، نماز صبح، نماز جمعه، نماز شب، نماز وتر و . . . اینها برخی از اقوالی است كه در مصداق «صلوة وسطی » گفته شده است، ولی با توجه به شان نزول آیه بعید نیست كه مقصود از آن نماز ظهر باشد . در شان نزول آیه آمده است: جمعی از منافقان به بهانه گرمی هوا در نماز جماعت ظهر شركت نمی كردند و این سبب شده بود كه از جمعیت نماز جماعت پیامبر (ص) كاسته شود تا جایی كه گاه پشت سر پیامبر یك صف یا دو صف بیشتر نبود . آیه شریفه تذكر به مؤمنان است كه حریم نماز را نگهدارید و با ترك جماعت حریم این عبادت بزرگ را نشكنید . (29)

در سه آیه از قرآن نیز «محافظت بر نماز» از ویژگی های مؤمنان شمرده شده است:

«والذین هم علی صلواتهم یحافظون; (30) مؤمنان كسانی اند كه بر نمازهای خویش مراقب اند» .

راغب در معنای حفظ گوید: «ثم یستعمل فی كل تفقد و تعهد و رعایة . . .» . (31)

این واژه در مورد تفقد، پیمان داری و مراقبت به كار می رود .

 
3 – كمك گرفتن از نماز

انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار می گیرد، امكانات و توان انسان محدود است و مشكلات بسیار، بدون پشتوانه نمی توان زندگی كرد . آنان كه مادی می اندیشند، فقط به پشتوانه های مادی فكر می كنند، ولی آنان كه الهی فكر می كنند پیوسته با پشتوانه های معنوی خود را از بن بست می رهانند . از این دست پشتوانه ها نماز است . نماز، جلوه برجسته یاد خداست و «دل آرام گیرد ز یاد خدای «الا بذكر الله تطمئن القلوب » . (32)

«واستعینوا بالصبر والصلوة و انها لكبیرة الا علی الخاشعین; (33) از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و كنترل هوس های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این كار جز برای خاشعان سنگین است » .

بر این اساس است كه در روایات فراوانی آمده است كه وقتی پیامبر (ص) یا امام علی (ع) با مشكلی رو به رو می شدند به نماز روی می آوردند . (34) امام صادق (ع) فرمود: مستند این كار همین آیه شریفه است . (35)

از حضرت امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمود: چه مانعی دارد وقتی كه با

غمی از غم های دنیا رو به رو می شوید وضو گرفته به مسجد بروید، دو ركعت نماز بخوانید و در نماز دعا كنید، زیرا خداوند دستور داده: «واستعینوا بالصبر والصلوة » . (36)

و بی تردید استوارترین پشتوانه در زندگی همین است و بس، دیگر پشتوانه ها سست است و غیر قابل اعتماد:

«مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء كمثل العنكبوت اتخذت بیتا و ان اوهن البیوت لبیت العنكبوت لو كانوا یعلمون; (37) كسانی كه غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، همچون عنكبوت اند كه خانه ای برای خود انتخاب كرده و سست ترین خانه ها خانه عنكبوت است; اگر می دانستند!»

«هر حیوان و حشره ای برای خود خانه و لانه ای دارد اما هیچ یك از این خانه ها به سستی خانه عنكبوت نیست . اصولا خانه باید دیوار، سقف، و دری داشته باشد و صاحب آن را از حوادث حفظ كند، طعمه و غذا و نیازهای او را در خود نگه دارد، بعضی خانه ها سقف ندارند، اما لااقل دیواری دارند یا اگر دیوار ندارند سقف دارند، اما لانه عنكبوت كه از تعدادی تارهای بسیار نازك ساخته شده نه دیواری دارد، نه سقفی، نه حیاطی و نه دری . اینها همه از یك سو .

از سوی دیگر مصالح آن به قدری سست و بی دوام است كه در برابر هیچ حادثه ای مقاومت نمی كند، اگر نسیم ملایمی بوزد تار و پودش را درهم می ریزد . اگر چند قطره باران بر آن ببارد آن را متلاشی می كند . كمترین شعله آتش به آن برسد، نابودش می سازد، حتی اگر گرد و غبار بر آن بنشیند، پاره پاره می شود و از سقف خانه آویزان می گردد . معبودهای دروغین این گروه نه سودی دارد و نه زیانی نه مشكلی را حل می كند و نه در روز بیچارگی پناهگاه كسی هستند» . (38)

آری فقط او پناه گاه است و بس! 
4 – امر به نماز

دیگر وظیفه در قبال نماز «امر» به آن است . امر به معروف از فرایض بزرگ مكتب ماست و برترین معروف ها نماز است . معروفی كه اگر در جامعه آن گونه كه دین خواسته مطرح باشد، ریشه بسیاری از منكرات خشكانده می شود از ویژگی های مردان خدا آن است كه «امر» به نماز دارند . قرآن كریم در مورد حضرت اسماعیل صادق الوعد (كه این غیر از اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم است (39) ) می فرماید:

«. . . و كان یامر اهله بالصلوة والزكوة . . . ; (40) و این پیامبر پیوسته خاندان خود را امر به نماز و زكات می كرد . . .» .

و در مورد دیگر خطاب به پیامبر (ص) می خوانیم:

«و امر اهلك بالصلوة واصطبر علیها . . . ; (41) و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شكیبا باش . . .» .

در این دو آیه بر «امر» اهل به نماز تاكید ویژه است، چرا كه اصلاح بنیان خانواده زیربنای سایر اصلاحات است . اگر خانواده ها، الهی شدند جامعه الهی خواهد شد . بر این اساس است كه در دو آیه فوق سخن از امر كردن خانواده به نماز است و این در حقیقت راهی برجسته برای نجات خانواده از آتش است همان كه در آیه شش سوره تحریم آمده است:

«یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم نارا وقودها الناس والحجارة . . . ; ای كسانی كه ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتشی كه هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید» .

از این آیه می توان رسالت سنگین پدر و مادر را در تربیت معنوی فرزندان استفاده كرد .

در روایتی از پیامبر گرامی اسلام می خوانیم:

«الا كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعیته فالامیر علی الناس راع و هو مسؤول عن رعیته والرجل راع علی اهل بیته و هو مسؤول عنهم فالمرئة راعیة علی اهل بیت بعلها و ولده و هی مسؤولة عنهم الا فكلكم راع و كلكم مسؤول عن رعیته; (42) بدانید همه شما نگهبانید و همه در برابر كسانی كه مامور نگهبانی آنها هستید مسؤولید . امیر و رئیس حكومت اسلامی نگهبان مردم است و در برابر آنها مسؤول است مرد نگهبان خانواده خویش است و در مقابل آنها مسؤول، زن نیز نگهبان خانواده شوهر و فرزندان است و در برابر آنها مسؤول می باشد . بدانید همه شما نگهبانید و همه شما در برابر كسانی كه مامور نگهبانی آنها هستید مسؤولید» .

اینها برخی از وظایفی بود كه ما در قبال نماز – این امانت بزرگ الهی – داریم امید كه امانت داری شایسته باشیم و در انجام وظایف خویش كوتاهی نكنیم .

پی نوشت ها:

1) ابراهیم (14) آیه 40 .

2) طه (20) آیه 14 .

3) مریم (19)، آیه 31 .

4) از جمله بقره (2) آیه 83 و مائده (5) آیه 12 و . . . .

5) این برداشت در مواردی از تفسیر ارزشمند المیزان آمده است . از جمله ج 9، ص 328; ج 15، ص 127 و ج 15، ص 340، (چاپ بیروت) .

6) بقره (2) آیه 3; انفال (8)، آیه 3; رعد (13) آیه 22; لقمان (31) آیه 3 و حج (22) آیه 35 و . . . .

7) توبه (9) آیه 5 .

8) همان، آیه 11 .

9) المفردات فی غریب القرآن، ص 418، (كتاب فروشی مرتضوی تهران) .

10) نساء (4) آیه 142 .

11) توبه (9) آیه 54 .

12) اصول كافی، جلد دوم، ص 396 (باب ضعة النفاق والمنافق حدیث 3) .

13) ماعون (107) آیه 4 و 5 .

14) مجمع البیان، ج 10، ص 548 و كنزالدقائق، ج 15، ص 498 (با تصحیح حاج آقا مجتبی عراقی) .

15) تفسیر القمی، ج 2، ص 444 و كنز الدقائق، ج 15، ص 497 .

16) الخصال، ج 2، ص 621 . (حدیث اربعماة) و كنزالدقائق، ج 15، ص 497 .

17) نساء (4) آیه 43 .

18) علل الشرائع، ج 2، ص 47 و كنزالدقائق، ج 2، ص 446 .

19) مؤمنین (23) آیه 2 .

20) المصباح المنیر، ص 170 .

21) مجمع البیان، ج 7، ص 99; انوار التنزیل بیضاوی، ج 3، ص 159 و كنزالدقائق، ، ج 7، ص 559 .

22) معارج (70) آیه 22 .

23) اصول كافی، ج 2، ص 82، (چاپ آخوندی) .

24) حج (22) آیه 41 .

25) آشنایی با قرآن، سوره های حمد و بقره، ص 67 و 68 .

26) بحارالانوار، ج 82، ص 235 .

27) بقره (2) آیه 238 .

28) در تفسیر مجمع البیان شش قول، در تفسیر فخر رازی هفت قول، در تفسیر قرطبی ده قول، در تفسیر روح المعانی سیزده قول نقل شده است! !

29) تفسیر مجمع البیان، ج 1 – 2، ص 342 .

30) انعام (6) آیه 92; معارج (70) آیه 34 و مؤمنون (23) آیه 9 .

31) المفردات فی غریب القرآن، ص 124 .

32) رعد (13) آیه 28 .

33) بقره (2) آیه 45 .

34) مجمع البیان، ج 1 – 2، ص 217 .

35) فروع كافی، ج 3، ص 480 .

36) تفسیر مجمع البیان، ج 1 – 2، ص 217 .

37) عنكبوت (

29) آیه 41 .

38) تفسیر نمونه، ج 16، ص 277 و 288 .

39) تفسیر البرهان، ج 3، ص 15 .

40) مریم (19) آیه 55 .

41) طه (20) آیه 132 .

42) مجموعه ورام، ج 1، ص 6 .

به نام خدا

از میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها مادر خوبی ها و با استمداد از الطاف و عنایت های این بزرگوار سایت شیرین بانو به طور رسمی آغاز به کار کرد.

در این سایت حقیر باب جدیدی از فعالیت خود را در فضای مجازی آغاز نمودم.

باشد که با راهنمایی های خود گروه ما را مورد حمایت قرار دهید.

چرا خداوند متعال نماز صبح را قرار داد؟ در حالی که اینقدر کار سختی است و در اغلب اوقات قضا می‌شود؟ خواب دم صبح خیلی شیرین و سنگین است چطور می‌توان از آن دل کند و مشغول نماز شد؟

عامل اصلی و زیربنایی سستی در نماز و خواب ماندن برای نماز صبح و یا هر کوتاهی‌ای که در زمینه دین و عبودیت پیدا می‌شود در ضعف ایمان است. البته همه ما کم و بیش از این عارضه رنج می‌بریم و ایمان کامل برای انسان مومن یک ایده آل و آرزوی نهایی است ولی باید بکوشیم هر چه بیشتر آن را تقویت نماییم. در روایت هست که ایمان ده درجه دارد و وظیفه مومن حرکت در این مسیر و افزودن به این درجات است. گناه بودن در صورتی است که اراده خودش در این زمینه دخیل باشد.

اما برای بیدار شدن شرایط ظاهری هم کمک کار است. خواندن نماز صبح در اول وقت آن شاید از نمازهای دیگر مشکل‌تر باشد؛ چرا که کندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتدای راه سخت است ولی نماز گزار می‌تواند با کمی تمرین و ممارست از منافع سحر و صبح بهره‌مند گردد و از فیض نماز اول وقت (بالاخص نماز صبح) بی‌نصیب نماند. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هیچ بنده‌ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه‌ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم. (میزان الحکمه / ج ۷ / ص ۳۱۲۹)

از دست دادن سحر خیزی معلول علت‌های مختلفی می‌باشد. مهم‌ترین عامل آن این است که انسان به درستی نمی‌داند هدف زندگی چیست و دین و عبادت چه نقشی در رسیدن به این هدف دارد. کسانی که هدفمند زندگی می‌کنند و می‌دانند برای چه باید دین دار بود چه بسا انگیزه بسیار قوی‌ای در این زمینه دارند و این مشکل را ندارند.

زندگی از نظر اسلام که دین توحیدی است فرصت خدایی شدن انسان است و هدف زندگی هم همین است. انسان مظهر خدا است و یک عمر فرصت دارد که این مظهریت خود را بالفعل کند و هر چه بیشتر صفات خدا را در خود جای دهد و پر از خدا شود و خدایی گردد. مانند آهنی که چون در کنار آتش قرار می‌گیرد به رنگ آتش در می‌آید و صفات آتش پیدا می‌کند از زیبایی و قدرت و حرارت و…..

در زندگی انسان نیز فرصت‌های فراوانی مانند اوقات نماز و روزه و حج و خدمت به خلق خدا و مانند آن وجود دارد که همه فرصت‌های خدایی شدن انسان هستند. انسان خداجو تمام سعی‌اش این است که فرصت‌ها را از دست ندهد و از آن به نحو احسن برای کمال و قرب خود به خدا استفاده نماید. در این میان نماز صبح و اول وقت بسیار اهمیت دارد.

مومنین و اولیای خدا این مشکلات را ندارند دلیل آن هم روشن است. چون ایمان قوی‌ای دارند. باید ایمان را تقویت کنیم. با معرفت توحیدی هستی و خداوند با تسلیم. با ولایت پذیری و رابطه با اولیای خدا. از طریق رابطه با قرآن کریم. قرآن کتاب توحید است وقتی به درستی با آن رابطه نداریم و وقتی حتی آن را نمی‌خوانیم مشکل پیدا می‌کنیم. ایمانمان ضعیف می‌شود. هجوم فرهنگی دشمن هم که غوغا کرده.

شیطان و نفس و دشمن هم فراوان داریم. چاره‌ای جز خودسازی نیست. خودسازی یعنی خود را از هر چه غیر خدایی است خالی کنی و پر از خدا شوی مانند بطری‌ای که پر از هوا است و وقتی شما آن را از آب پر می‌کنید هوای آن خالی و آب جای آن را می‌گیرد. باید اندیشه و اخلاق و علم و عملمان توحیدی و پر از خدا شود تا راحت شویم تا انگیزه زندگی داشته باشیم و تا با اشتیاق به سوی خدا برویم و با علاقه نماز بخوانیم.

اگر چیزی به نام خواب وجود نداشت، چه اتفاقی می‌افتاد!! خواب و استراحت یکی دیگر از نعمت‌های خداوندی است که ما از آن غافل هستم. امیدواریم خداوند توفیق شکر گذاری نعمت‌هایش را به ما عنایت بفرماید. قرآن کریم در مورد شب و استراحت در آن می‌فرماید: «وَ جَعَلْنَا نَوْمَکمُ‏ْ سُبَاتًا * وَ جَعَلْنَا الَّیلَ لِبَاسًا؛ و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم، و شب را پوششى (براى شما)». ۱

درمان واقعی بیداری صبح برای نماز

لطفا دقت کنید!! من از شما سوال می‌کنم آیا در مواقعی که قرار است صبح زود از خواب بلند شوید نیز نمی‌توانید از خواب بلند شوید؟ مانند مواقعی که برای رفتن به کوه و گردش با دوستان خود صبح زود برنامه ریزی نموده‌اید! یا مثلا امتحان دارید! آیا تاکنون فکر کرده‌اید چرا وقتی با دوستتان قرار دارید فورا بیدار می‌شوید و چه بسا بدون کوک کردن ساعت و از مدت‌ها قبل از ساعت قرار خود به خود بیدار می‌شوید و هیچ چیزی مانع بیدار شدن شما نمی‌شود اما هنگامی که می‌خواهید نماز بخوانید و با خدا صحبت کنید و قرار ملاقات با خدا دارید اینطور نیست و هر کاری می‌کنید بیدار نمی‌شوید و اگر بیدار شدید دوباره می‌خوابید؟

می‌دانید مشکل ما چیست؟ مشکل این است که ما به قراری که با دوستمان داریم بیشتر معرفت داریم و بیشتر ایمان داریم و رابطه با دوستان را بیشتر دوست داریم تا نسبت به خداوند. مشکل در ضعف ایمان است. نمی‌دانیم خدا چیست و چه خاصیتی برای ما دارد. از رابطه با دوست لذت می‌بریم اما از رابطه با خدا لذت نمی‌بریم. وقتی یاد دوست را در ذهن خود کوک می‌کنیم بدون ساعت بیدار می‌شویم ولی وقتی یاد خدا را در خود کوک می‌کنیم نمی‌توانیم بیدار شویم.

این یک مشکل فنی ایمانی است. تمام کسانی که صبح بیدار می‌شوند و کسانی که حتی قبل از صبح بیدار می‌شوند و نماز شب می‌خوانند این‌ها با ساعت بیدار نمی‌شوند. ساعت کمک می‌کند ولی ساعت به انسان انگیزه نمی‌دهد. دستگاه انگیزشی انسان را فقط و فقط خدا تحریک می‌کند. تا معرفت و محبت خدا در دل انسان کوک نشود انسان نمی‌تواند بیدار شود. شما اگر می‌خواهید صبح بیدار شوید اول باید عشق خدا را در خودتان کوک کنید و بعد البته رعایت موارد زیر هم می‌تواند کمک کار باشد.

رعایت نکاتی که ذکر می‌شود بعد از کوک کردن یاد و عشق خداوند در دل می‌تواند شما را در بیدار شدن به موقع برای نماز صبح یاری کند.

۱. هر چه معده در هنگام خواب شب سبک باشد، به هنگام صبح راحت‌تر می‌توانید از خواب برخیزید. از این رو فاصلهٔ ۲ ساعت بین خوردن شام و خواب فاصلهٔ مناسبی است. البته بهتر است غذایی که میل می‌کنید، نیز غذایی سبک و کم حجم باشد. حضرت عیسی -علیه السلام- می‌فرماید:‌ای بنی اسرائیل! پرخوری نکنید؛ زیرا هر که زیاد بخورد، زیاد می‌خوابد وهر که زیاد بخوابد، کمتر نماز می‌خواند وهر که کمتر نماز بخواند، در زمره غافلان قلمداد می‌شود. ۲

امام صادق -علیه السلام-، در مورد سخنانی که میان حضرت یحیی -علیه السلام- و ابلیس گذشت، فرمود: یحیی به شیطان گفت: این آویز‌ها چیست؟ شیطان گفت: این‌ها شهوات و امیالی است که فرزند آدم گرفتار آن‌ها شده است. یحیی گفت: آیا چیزی از آن‌ها برای من نیز هست؟ شیطان گفت:‌گاه سیر و پر می‌خوری و ما هم تو را از نماز و یاد خدا باز می‌داریم. یحیی گفت: با خدا عهد می‌بندم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم و ابلیس گفت: من هم با خدا عهد می‌بندم که از این پس هرگز مسلمانی را اندرز ندهم. آن‌گاه امام جعفر صادق -علیه السلام- فرمود:‌ای حفص! با خدا عهد می‌بندم که جعفر و خاندان جعفر هرگز شکم‌های خود را از طعام انباشته نکنند…. ۳

۲. بدن انسان به خصوص در شب به خواب کافی نیاز دارد و اگر این نیاز برطرف نشود در کار روزانه و…. ایجاد خلل می‌کند. شب نشینی‌ها و خوابیدن دیر هنگام در بیدار نشدن برای نماز و یا کسالت در آن بسیار مؤثر است. معمولا ً کسانی که تا دیر وقت بیدارند، نمی‌توانند نماز صبح را بجا آورند. اگر هم بیدار شوند طبیعی است که نمازی با کسالت و خواب آلودگی بخوانند.

حضرت علی -علیه السلام- دربارهٔ آیهٔ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بدانید» چه می‌گویید پرسیدم فرموده: شما را از خواب آلودگی و چرتی است که نمی‌گذارد بدانید در رکوع و سجود و تکبیرتان چه می‌گویید. ۴ بنابر این دیر خوابیدن در شب ما را از درک لذتهای معنوی در سحر و نماز محروم می‌کند.

۳. رعایت آداب خواب از جمله: وضو گرفتن خواندن سوره‌های توحید، ذکر صلوات، تسبیحات اربعه، تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علی‌ها) آیة الکرسی بخصوص خواندن آیهٔ آخر سورهٔ کهف و نیز توسل به امام زمان برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و… از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه می‌کند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود. البته اگر بجا آوردن همهٔ آداب خواب برایتان سخت است به هر میزان که مقدورتان می‌باشد انجام دهید.

۴. در مواقعی که زنگ ساعت شما را بیدار نمی‌کند، بهتر است به یکی از نزدیکان سفارش کنید که شما را در ساعت مقرر بیدار کند. در ضمن برای ایجاد عادت می‌توانید مثلاً ۲۰ دقیقه مانده به طلوع آفتاب بیدار شوید و نماز خود را بجا بیاورید و هر روز نماز خود را سعی کنید به نماز اول وقت نزدیک‌تر نماید.

۵. انجام هر کاری در ابتدا ممکن است کمی سخت باشد، ولی با تمرین و ممارست و استقامت و پایداری آن عمل آسان خواهد شد. خیلی از جوانان تلاش کرده‌اند و به نتیجه نیز رسیده‌اند.

۶. جهت پایبندی به تصمیم برای خود برنامه تنبیه بگذارید. به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از خواب بلند نشدید، برنامهٔ مورد علاقه‌تان را که هر روز دنبال می‌کردید ترک نمایید.

۷. یکی از کارهای شیطان قبل از انجام هرعبادتی این می‌باشد که، آن را برای ما سخت جلوه می‌دهد. مانند ذره بین که اجسام کوچک را بزرگ نشان می‌دهد و در این صورت است که با بزرگ نشان دادن چیزی فرد در خود احساس ناتوانی می‌کند.

۸. نمازهای روزانهٔ خود را سعی کنید در مساجد به جای آورید و از این طریق روحیه یی معنویتان را بالا ببرید. هر مقدار که ایمانتان افرایش یابد، انجام اعمال عبادی برایتان آسان‌تر خواهد شد.

۹.‌‌ همان طور که انجام عبادت ایمان را افزایش می‌دهد، گناه نیز ایمان فرد را سست کرده و توفیق عبادت را از فرد می‌گیرد. بر این اساس باید انسان از گناه خود توبه حقیقی نماید تا به انجام عبادت موفق شود. پیامبر خدا – صلی الله علیه وآله و سلم- می‌فرماید: نیکی را نور دل و آرایه (زیبای و روشنای) رخسار و نیروی کار یافتم و بدی و گناه را سیاهی دل و سستی در کار و زشتی چهره. ۵

۱۰. در مورد آثار و پیامدهای نماز تأمل کنید، البته اگر قبل از نمازهای روزانه و شب به هنگام خواب باشد، موثر‌تر است. این مطلب را به عنوان اصل کلی در ذهن داشته باشید، هر مقداری آگاهی ما در مورد مسئله‌ای افزایش یابد احتمال انجام آن کار (در صورت مثبت بودنش) نیز افزایش می‌یابد. از این رو به این مطالب دقت کنید. «و کسانی که بر نماز‌هایشان مواظبت می‌کنند. آنان‌‌ همان وارثانند (وارثان بهشت)». ۶

امام علی -علیه السلام- می‌فرمایند: هیچ کاری نزد خدای (عزو جل) محبوب‌تر از نماز نیست. پس مبادا چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز دارد؛ زیرا خدای (عز و جل) مردمانی را نکوهیده و فرموده است: «همانان که از نمازشان غافلند» یعنی از اوقات نماز غافلند و به آن اهمیتی نمی‌دهند. ۷ در اهمیت صبح‌‌ همان بس که خدای عز و جل به آن قسم خورده است: «و سوگند به صبح چون آشکار شود۸ و سوگند به صبح چون بدمد۹».

بر این اساس می‌توان با برنامه ریزی صحیح از این لحظات ملکوتی بهره برد و خود را محروم نکرد و آن را مقدمه‌ای برای سحر خیزی قرار داد. علامه حسن‌زادهٔ آملی (حفظه الله تعالی) می‌فرمایند: کسی که سحر ندارد از خود خبر ندارد!

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله:‌ای ابوذر! پروردگارت عزّ وجلّ، به وجود سه نفر، بر فرشتگانش می‌بالد: مردی که در جایی تنها باشد وبه وقت اذان اذان بگوید ونماز بخواند. پروردگارت به فرشتگان می‌فرماید: ببینید بنده من نماز می‌خواند وهیچ کس جز من او را نمی‌بیند. پس هفتاد هزار فرشته به زمین فرود آیند وپشت سر او به نماز ایستند وتا فردای آن روز برایش آمرزش می‌طلبند.

و مردی که شب هنگام در تنهایی برخیزد و نماز گزارد وسجده کند و در حال سجده خوابش برد. پس، خداوند متعال فرماید: به بنده من بنگرید که روحش نزد من است وبدنش در طاعت من سجده کنان…. ۱۰

پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله- می‌فرماید: هیچ بنده‌ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه‌ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم. ۱۱

پی نوشت‌ها:

۱. صلوة الخاشعین، شهید دستغیب. ۲. اسرار نماز، محسن قرائتی. ۱. نباء/۹ و ۱۰. ۲. میزان الحکمه/ ج ۱/ ص ۱۸۶. ۳. همان/ ۱۸۷. ۴. همان/ ج ۷ / ص ۳۱۲۹. ۵. همان/ج۳/۱۱۴. ۶. مؤمنون / ۹ و ۱۰. ۷. میزان الحکمه / ج ۷ / ص ۳۱۲۹. ۸. مدثر / ۳۴. ۹. تکویر / ۱۸. ۱۰. میزان الحکمه / ج ۲/ ص ۵۵۷. ۱۱. همان.

بسم الله

سلیس و روان بود.

علل رو خوب بررسی کرده بود ولی برای درمان مستقیما راهی رو پیشنهاد نداده.

با دقت در علل اهمال کاری و برطرف کردن انها می توان به راه حل دست یافت.

به هر حال کتاب مفیدی بود.

بسم الله

انسان خلیفه اللهه دیگه .

خدا رو دیدی اون بنده ای که می دونه به غیر از در خونه او جای دیگه ای نمی ره ، خیالش از دستش راحته.

در عوض اونی که احتمال می ده شاید هر انی بره جای دیگه ای مرتب حواسش هست چیزی براش کم نذاره.

انسانه دیگه.

خلیفه اللهه دیگه

ادمایی که دور و بر ادم هستند و از بابت اونا خیالت راحته کلا بی خیالشون می شی. می دونی که هست دیکه. توجه بکنی و نکنی، به یادش باشی و نباشی، حواست باشه و نباشه

به هر حال او هست دیگه. می مونه. یه معادله هایی واسه خودش داره که می مونه.

حتی ادما گاهی واسه اینکه دیگران رو نگه دارن حاضر می شن همون ادمه ای که در هر حالی می مونه هزینه کنن واسه موندن و نرفتن ادمایی که تازه از راه رسیدن.

اما

از اونجایی که انسان فراموش کاره یادش می ره که ادما یه ظرف دارن و ظرف هر کسی یه گنجایشی داره و وقتی سر رفت، رفته دیگه.

سر رفت.

تا جایی که راه داره می ریزیم تو ظرفه بعد که پر شد می گیم ای وای

این که طوریش نبود، یهو چطور شد؟

به حد سر رفتن هنو نرسیده.

نصفه هم نشده.

اما خیلی دلخور و ناراحتم

تیمّم
تیمم به معنی قصد کردن و در اصطلاح شرع، قصد کردن به خاک پاک را می‌گویند که بجای وضو و یا غسل و در نبودن آب صورت می گیرد.
در هفت مورد به جاى وضو و غسل باید تیمّم کرد:
۱- آب پیدا نکند. اگر انسان در آبادى باشد، باید براى تهیه آب وضو و غسل بقدرى جستجو کند که از پیدا شدن آن ناامید شود و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن پست و بلند است و یا به واسطه درخت و مانند آن، عبور در آن زمین مشکل است، باید در هر یک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر قدیمى که با کمان پرتاب مى‏کردند، به جستجوى آب برود ولی اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.
۲- مشقت بیش از حد: اگر به واسطه پیرى یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‏اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد، باید تیمم کند و همچنین اگر تهیه آب یا استعمال آن به قدرى مشقت داشته باشد که مردم تحمل نکنند.
 3- ترس از ضرر: اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد یا بترسد که به واسطه استعمال آب، مرض یا عیبى در او پیدا شود یا مرضش طول بکشد و یا شدت پیدا کند و به سختى معالجه شود باید تیمم نماید، ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند.
 4- نیاز به آب برای حفظ جان: هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا عیال، اولاد و کسانى که با او همراهند از تشنگى بمیرند یا مریض شوند و همچنین اگر کسى که حفظ جان او واجب است به قدری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود؛ باید تیمم کند.
۵- نیاز به آب برای تطهیر: کسى که بدن یا لباسش نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگیرد یا غسل کند، براى آب کشیدن بدن یا لباس او نمى‏ماند باید بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمم نماز بخواند. ولى اگر چیزى نداشته باشد که بر آن تیمم کند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
 6- نداشتن آب مباح: اگر غیر از آب یا ظرفى که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگرى ندارد، مثلا آب یا ظرفش غصبى است و غیر از آن،  آب و ظرف دیگرى ندارد، باید به جاى وضو و غسل، تیمم کند.
۷- نداشتن وقت برای وضو و غسل: هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند، تمام نماز یا مقدارى از آن بعد از وقت‏خوانده مى‏شود، باید تیمم کند.

توضیح المسائل مراجع(فتاوای ۱۲ مرجع)، ج۱، ص۳۸۵٫

 چیزهایی که تیمم به آنها صحیح است
تیمم به خاک، ریگ، کلوخ، گل پخته، سنگ گچ و سنگ مرمر صحیح است به شرط آن که پاک و تمیز باشد.

توضیح المسائل مراجع(فتاوای ۱۲ مرجع)، ج۱، ص۳۹۹٫

 طریقه تیمم
۱- نیت
در هنگام نیّت، باید معیّن کند که تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو و اگر بدل از غسل باشد، باید آن غسل را معیّن نماید و چنانچه اشتباهاً به جاى بدل از وضو، بدل از غسل یا به جاى بدل از غسل، بدل از وضو نیّت کند، یا مثلا در تیمّم بدل از غسل جنابت، بدل از غسل مسّ میّت، نیّت نماید،تیمّم او باطل است.
۲- زدن دستها بر موارد تیمم:
زدن کف هر دو دست، بر چیزی که تیمم به آن صحیح است.
– براى تیمّم باید انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر مانع دیگرى بر پیشانى یا دستها وجود دارد باید بر طرف شود.
۳- مسح پیشانی تا ابرو:
لازم است کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر ‌روییده تا ابروها و بالای بینی کشیده شود.
– در تیمم باید کف دست را بر پیشانى و روى دستها کشید و اگر پیشانى یا دستها از زیر آن کشیده شود، صحیح نیست.
۴- مسح پشت دست راست و چپ:
کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ
– براى آنکه یقین کند تمام پشت دست مسح شده، باید مقدارى بالاتر از مچ را هم مسح کند، ولى مسح بین انگشتان لازم نیست.
– اگر پیشانى یا پشت دستها زخم باشد و پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته شده نتوان باز کرد، باید دست را روى آن کشید.
– همچنین اگر کف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته نتوان باز کرد، باید دست را با همان پارچه بر چیزى که تیمّم بر آن صحیح است زند و به پیشانى و پشت دستها کشید.
– اگر مختصرى از پیشانى و پشت دست ها مسح نشود تیمّم باطل است، چه عمداً باشد و چه سهواً، ولى دقّت زیاد هم، لازم نیست و همین که بگویند تمام پیشانى و پشت دستها، مسح شده کافى است.
– پیشانى و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح کرد و کارهاى آن را پشت سر هم انجام داد.

توضیح المسائل مراجع(فتاوای ۱۲ مرجع)، ج۱، ص۴۰۶٫